Evhadüddîn-i Merâgî’nin Gazellerinde Sâkî Mefhumu The Meaning of Saki at The Ghazel of The Evhadüddin Meragi
Öz
Meclisin en önemli unsurlarından olan sâkî; Arapça’da içki sunan anlamına gelmektedir. Sâkî bazen meclisin huzur ve düzenini sağlayan kişi, bazen dikkatleri üzerine çeken sevgili, bazen de kendi başına bir otoritedir. Tasavvufî manada ise sâkî mürşit kişidir. İlkbahar mevsimlerinde, genellikle çimen, kır ve gül bahçesi gibi güzel yerlerde kurulan içki ve eğlence dolu olan meclislerde sevgili, sâkî, çalgıcı ve şairler toplanır, içip eğlenirlerdi. Bazen de bu meclis meyhanelerde, evlerde ve tekkelerde kurulur, meclise katılan herkes yan yana ve daire şeklinde yere otururdu. Bu meclisin vazgeçilmez unsurlarından olan ve kadeh dağıtıp içki sunmakla hatta bu meclisin düzenini sağlamakla görevli olan sâkî, elindeki büyük kadehle meclisteki herkese içki sunardı. Mecliste ayrıca musiki çalar ve raks yapılırdı. Bu meclis sabaha kadar sürer, tütsüler yanıp etrafa hoş kokular yayılır ve mum yanardı. VIII./XIV. yüzyıl Fars edebiyatı sufî şairlerden olan kaside, gazel, mesnevi nazım türleriyle yaklaşık on beş bin beyit şiir kaleme alan Evhadüddîn-i Merâgî de şiirlerinde sâkî mefhumunu kullanmış, sâkîden ve görevlerinden, sâkînin güzelliğinden ve sâkîye ait güzellik unsurlarından şiirlerinde bahsetmiştir. Çalışmada Evhadî’nin sâkî ile ilgili beyitleri tespit edilmiş, şairin sâkî mefhumunu nasıl kullandığı gazellerinden getirilen örnek beyitlerle gösterilmiştir. Başlıkların yanındaki dipnotta şairin Dîvân’ındaki ilgili benzer örneklerin sayfa numarası ve beyit numarası verilmiştir.
Sâki, one of the most important elements of the assembly means the one who serves drink in Arabic. Sometimes it is the person who provides the peace and order of the assembly, sometimes the lover who draws attention, and sometimes he is an authority on his own. In the mystical sense, he is a real master. In the spring seasons, the assembly, which is usually filled with drinks and entertainment, established in beautiful places such as grass, countryside and rose garden, is called bezm. Lovers, jurists, musicians and poets gathered in these councils, drank and had fun. Sometimes this assembly was set up in taverns, houses and lodgings, everyone who participated in this assembly would sit side by side and in a circle. Sâkî who is an indispensable element of this assembly and the task of delivering a drink and serving drinks, even ensuring the order of this assembly, offered a drink to everyone in the councils with a large glass in his hand. There was also music and raks(dance) in the council. This council lasts until morning, incense flashes, pleasant scents spread, and candle burned. Evhadüddîn Merâgî who is one of the poets of sufism of 8th/14th century, wrote about fifteen thousand couplet poetry with the different verse such as ode, ghazal, mathnawi, have used the meaning of saki, duties of the saki, from the beauty of saki and from the beauty elements of saki at his poems. In the study, the couplets of Evhadî related to saki were determined. The sample brought from the ghazals of how the poet used the concept of was examined with couplets. In the footnote next to the headings, the page number and the couplet number of the similar examples in the poet's Diwan are given.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Aksoyak, İ. Hakkı. “Hırkayı (Deveyi, Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art- Zamanlı Yöntemle Bir Deneme”, Milli Folklor 23 (2011), 85-90.
- Aslanoğlu, Osman. İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İʻtisâmî Divan Tahlili. İstanbul: Name Yayınları, 2018.
- Bahadır, Savaşkan Cem. Divan Edebiyatında Şarap ve İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013.
- Belenkuyu, Bekir. “Lâmii Çelebi’nin Mesnevilerinde Sakinameler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 8 (2019), 291-313.
- Camî, Nureddin Abdurrahmân. Nefehâtuʼl-ʼuns. Tahran: İntişârât-i Firdovs, 1386/2007.
- Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2017.
- Ekici, Hasan. “Bâkî Divanı’nda Sâkî Mefhumu”. Journal of Turkish Language and Literature 3 (2017), 55-76.
- Erbay, Nazire. “Mevlânâ’nın Rubâilerinde Tekâmülün Dört Unsuru Şarap, Kadeh, Sâkî ve Şems”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (2016), 101-112.
- Hayyâmpûr, Abdurresûl. Ferheng-i Sohenverân. Tahran: İntişârât-i Firdovs, 1368/1989).
- Kılıç, Mehmet. “Sünbülzâde Vehbi’nin Gazellerinde Meyhâne ve Meyhâneye Ait Unsurlar”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2016), 403-404.
- Levend, Agah Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
- Merâgî, Evhadüddin, Kulliyât-i Eşʻâr-i Evhadî-yi İsfahânî. Tahran: İntişârât-i Çârh, 1391/1983.
- Merâgî, Evhadüddin. Dîvân-i Kâmil-i Evhadî-yi Merâgî. Tahran: İntişârât-i Mehâret, 1362/2012.
- Onay, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Berikan Yayıncılık, 2013.
- Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
- Safâ, Zebîhullâh. Târîh-i Edebiyyât Der Îrân. Tahran: İntişârât-i Çabek, 1386/2007.
- Seccâdî, Seyyid Cafer. Ferheng-i Istılâhât ve Ta’bîrât-i ‘İrfânî. Tahran: Çâphâne-yi Firdovs, 1393/1985.
- Uludağ, Süleyman. “Hırka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 1998, 17/373-374.
- Üstüner, Kaplan. Divan Şiirinde Tasavvuf. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
- Yıldırım, Nimet. Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2017.