Fıkıh’ta Devlet Başkanına Tanınan Yetkiler Necmuddin et-Tarsûsî’nin Tuhfetü’t-Türk’ünde Hanefî ve Şafiî Mezheplerinin Kamu Otoritesine Tanıdıkları Yetkilere Dair Mukayeseli Bir Değerlendirme By Fiqh Recognized Authorization of the Head of State: A Comparative Study of Legally Acknowledged Power of the Public Authority by Ḥanafīs and Shafiīs in Najm ad-Din's Tuhfat al-Turk
Öz
Bu makalede Necmuddin et-Tarsûsî’nin (ö. 758/1357) XIV. yüzyılın ortalarında Şam’da kadılık vazifesi döneminde kaleme aldığı, Tuhfetü’t-Türk (Türk’e armağan) adlı eserindeki Hanefî mezhebinin devlet başkanına, Şafiî mezhebine nispetle daha fazla yetki tanıdığı yönündeki iddiası fıkhî açıdan incelenecektir. Tarsûsî eserinin merkezî iddiası sayılabilecek, Hanefî mezhebinin devlet otoritesinin mülkünü (devletini) daha sağlıklı bir şekilde idâme ettirebilmesi noktasında daha elverişli mezhep olduğu savını fıkhın muhtelif fer’i meselesini örnek vererek desteklemektedir. Bu yazıda Tarsûsî’nin söz konusu savını temellendirme adına serdettiği fıkhî meselelerden tayin edici üç tanesinden hareketle iddiasının sağlaması yapılacaktır. Bunlar had cezalarının tatbikinin devlet başkanının onayına bağlı olup olmadığı, ölümle neticelenen ta‘zîr uygulamasından dolayı devlet başkanının tazminat ödemesinin gerekip gerekmeyeceği ve devlet başkanının istimvâl yetkisine sahip olup olmadığıyla ilgilidir.
This study aims to examine from the fiqh perspective the power of the head of the state, as defined by the Hanafi and the Shafii Madhhab according to Najm ad-Dīn aṭ-Ṭarṣūṣī’s (d. 758/1357) work, Tuhfat al-Turk (Gift for the Turk). Tarṣūṣī claims, that the Hanafis legitimize compared to the Shafii Madhhab more presidential authority and tries to justify his claim through many different individual cases. In this paper, the assertion of Tarṣūṣī will be discussed and his claim will by means of three research issues from his text be examined. These are dealing with the questions, if the implementation of had-punishments requires the approval of the head of the state, if he is responsible for indemnity when the tazir-punishment ends with death and if he has the authority of confiscation.
Anahtar Kelimeler:
Devlet Başkanı, Yetki, Hanefî Mezhebi, Şafiî Mezhebi, Tuhfetü’t-Türk
Head of the State, Authority, Hanafi Madhhab, Shafii Madhhab, Tuhfat al-Turk
Referanslar
- Aktan, Hamza. “İstimlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
- Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i Şer‘iyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 299-304. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Askalânî, İbn Hacer. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
- Bağdadî, Safiyüddin. Merâsidü’l-ittilâ‘ alâ esmâi’l-emkine ve’l-bikâ‘. Thk. Ali Muhammed el-Buharî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1954.
- Bakkal, Ali. İslam Fıkıh Mezhepleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
- Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 547-551. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
- Bereketzâde İsmail Hakkı. Necâib-i Kur’aniye. haz. Ertuğrul Özalp. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2002.
- Berki, Ali Himmet. Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku. Ankara: Örnek Matbaası, 1955.
- Black, Antony. Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi Peygamberden Bugüne. Trc. Sevda ve Hamit Çalışkan. Ankara: Dost Yayınları, 2001.
- Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri 1299-1915. İstanbul: Meral Yayınları, ts.
- Cevziyye, İbn Kayyım. İ‘lâmu’l-muvakkiin ‘an rabbi’l-âlemîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1968.
- Corcis, Corcis. Mu‘cemü’l-mustalahti’l-fıkhiyye ve’l kânuniyye. Beyrut: Şeriketü’l-Âlemiyye li’l-Kitâb, 1996.
- Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1983.
- Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Rüknuddîn. el-Giyâsî -giyasu’l-umem fî iltiyâsi’z-zulem. Thk. Abdülazim Mahmud ed-Dîb. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2011.
- Çeliker, Hüseyin. “İslam Hukuku’nda Devlet Başkanlığı”, Ondokuz Mayıs İlahiyat Fakültesi Dergisi 26-27 (2008): 251-298.
- Çeliker, Hüseyin. İslam Hukukunda Yargı Bağımsızlığı. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2005.
- Çubukçu, Asri. Tarasûsî; Hayatı ve Eserleri. (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1977.
- Debbûs, Salahuddin. el-Halife: tevliyetuhu ve azluhu. İskenderiye: Müessetü’s-Sekafeti’l-Câmiiyye, ts.
- Demir, Abdullah. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2010.
- Demir, Halis. Devlet Gücünün Sınırlanması: Raşit Halifeler Dönemi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
- Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim. Kitâbu’l-harâc. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1962.
- Esen, Hüseyin. “İslam Hukuku Açısından Müsâdere”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2002), 191-225.
- Hamami, İbrahim. “İslam Hukukunda Suç ve Ceza”. (İslam Ceza Hukuku içinde). Trc. Soner Duman. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2017. 1: 152-196.
- Hamdâvi, Abdulkerim Mutî‘. Tuhfetu’t-türk fi mâ yecibu en yu‘mele fi’l-mülk –dirâse ve tahkik-. http://shamela.ws/browse.php/book-1044#page-19.
- Hamevî, Yakut. Mu‘cemu’l-büldan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
- Harithy, Howayda. “The Four Madrasahs in the Complex of Sultan Hasan (1356-61)”. Mamluk Studies Review 11/1, (2007), 49-76.
- İbn Cemâa, Bedreddin. Adl’e Boyun Eğmek. Trc. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
- İbn Haldun. Mukaddime. Thk. Ahmed Za‘bî. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 2001.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru’l-Hicr, 1998.
- İbn Kutluboğa, Kasım. Tâcu’t-terâcim fî men sannefe mine’l-hanefiyye. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1992.
- İnalcık, Halil. Kanunnâme-i Sultânî Ber Mûceb-i Örfî Osmanî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
- Karâfî, Şihâbuddin. el-İhkâm fî temyîzil-fetâvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâtî’l kâdî ve’l-imâm. Thk. Abdulfettah Ebu Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmî, 2009.
- Kasânî, Alâüddin. Bedâ‘iu’s-sanâ‘î fî tertibi’ş-şerâi‘. Thk. Ali Muhammed Muavvaz ve Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
- Kılıç, Muharrem. “Necmeddin Tarsûsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 114-115. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
- Kubalı, Hüseyin N. Devlet Anahukuku Dersleri. İstanbul: Adnan Kitapevi, 1946.
- Kudûrî, Ahmed. Muhtasaru’l-kudûrî. Thk. Naim Eşref Nur Ahmed. Karaçi: İdaretü’l Kur’an ve’l-Ulûm el-İslâmiyye, 2000.
- Leknevî, Muhammed A. Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1998.
- Lev, Yaacov. “Symbiotic Relations: Ulama and the Mamluk Sultans”, Mamluk Studies Review 13/1 (2009): 1-26.
- Makrîzî, Takiyüddin. el-Mevâ‘ız ve’l-i‘tibâr bi zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
- Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri. 2. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
- Mehmed Seyyid Bey. Usûl-i Fıkıh Medhal. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
- Mer‘î, Huseyn. el-Kâmusu’l-fıkhî. Beyrut: Dâru’l-Müctebâ, 1992, 71.
- Merğinânî, Burhanuddin. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. Thk. Muhammed Muhammed Tâmir. Kahire: Dâru’s-Selam, 2000.
- Mujani, Wan Kamal. “The Expenses of Mamluk Army during the Burji Period”, Advances in Natural and Applied Sciences 6/3 (2012): 303-309.
- Mustafa Sabri Efendi. Hilafet ve Kemalizm. Haz. Sadık Albayrak. İstanbul 1992.
- Muslih, Abdullah bin A. Kuyûdu’l-mülkiyye el-hâssa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
- Müslim b. Haccâc. Sahihu Müslim. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuha içinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Nevevî, Ebu Zekeriya. el-Mecmû‘:şerhu’l-mühezzeb. Riyad: Dâru’l-Fikr, ts.
- Nevevî, Ebu Zekeriya. Ravzatü’t-tâlibîn. Thk. Adil Ahmed Abulmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
- Seyyid, Rıdvan. Tuhfetü’t-Türk fî mâ yecibu en yu‘mele fi’l-mülk: tahkik ve dirâse. Beyrut: Dâru’t-Tuley‘a, 1992.
- Schimmel, Annemarie. Kalif und Kadi im Spätmittelalterlichen Ägypten. Leipzig: Otto Harrassowitz Yayınları, 1943.
- Serahsî, Şemsüddîn Ebu Bekir. Kitâbu’l-mebsut. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
- Serhasî, Şemsüddîn Ebu Bekir. Şerhu Kitabi’s-siyeri’l-kebir. Kahire: Şirketu İ‘lânati’ş-Şarkiyye, 1972.
- Şafak, Ali: Hukuk Termimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1992.
- Şafiî, İdrîs. Kitâbu’l-ümm. Thk. Ali Muhammed ve Adil Ahmed. Beyrut: Daru İhyai’t-Türas el-Arabî, 2001.
- Şâtıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvafakât. Kahire: Matbaatü’r-Rahmaniyye, ts.
- Şirâzî, Ebu İshak. el-Mühezzeb. Thk. Muhammed Zuhayli. Şam: Dâru’l-Kalem, 1992.
- Taftazânî, Sa‘du’d-dîn. Şerhu’l-akâid. Kahire: İsa el-Babî el-Halebî, t. y.
- Ṭarsūsi, Nagm al-Din. Kitâb tuhfat al-Türk, thk. Mohamed Menasri, Şam: Institut français de Damas, 1997.
- Talip Türcan. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
- Tomar, Cengiz. “Müsadere”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32: 65-68. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
- Winter, Michael. “Inter-Madhhab Competition in Mamlûk Damascus: Al-Tarsûsî’s Counsel for the Turkish Sultans”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam 25 (2001), 195-211.
- Yaman, Ahmet. İslam Hukuku’nun Oluşum Süreci ve Sonrasında Siyaset-Hukuk İlişkisi. Konya: Esra Yayınları, 1999.
- Yeniçeri, Celal. İslâm’da Devlet Bütçesi. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1984.
- Yiğit, İsmail. Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi. İstanbul: Kayhan Yayınları, 1991. 7. Cilt.
- Yiğit, İsmail. “Memlükler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 90-97. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
- Yılmaz, Ejder. Hukuk Sözlüğü. Ankara: Yetkin Yayınları, 2005.
- Zeydan, Abdülkerim. el-Kuyûd el-vâride ale’l-mülkiyye el-ferdiyye. Amman: Cemiyyetü Ummâl el-Mutâbi‘ et-Teâvüniyye, 1982.
- Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. Şam: Dâru’l-Fikr, 1997.