Klasik Dönem Bazı Arap Şiirindeki Kelâm Muhteviyatı Classical Period Kalam Content of Some Arabic Poems
Öz
Hissedilen duygularla düşüncelerin aktarımında şiir önemli edebi bir türdür. Bu önemli fonksiyonuna binaen birçok alanda kullanılagelmiştir. Arapça şiirlerde Kelâm ilmine yönelik birçok konudan bahsedildiği görülmektedir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) övgülerine mazhar olan Arap şiirinde oldukça zengin içerikli kelâm muhteviyatını görüyoruz. Özellikle Allah’ın varlık ve birliği, nübüvvet, ölüm ve âhiret hayatı, Allah’ın yüce kelâmı gibi esaslardan bahsetmekle beraber, ayrıca insanın iki dünya için yapmak durumunda olduğu amellerinden ve insanın kulluk görevini yerine getirerek iki dünyanın da dengesini sağlamak zorunluluğundan bahsedilmektedir. Ancak şiirlerde sadece bu konular değil, başkaca konular da ele alınmıştır. Kişinin sözü ile amelinin örtüşmesi, malın kimin için kazanıldığı, dostlukların Allah için olması, dünyevî bir artı taşımaması, âhiret azığının ölmeden önce gönderilmesi gibi daha birçok konu şiirlerde işlenmiştir. Gönül isterdi ki bütün bu konuları makalemizde işleyelim, ama makalemizin alanı bunları istiab edecek sınırsızlıkta olmadığından sadece yukarıda zikrettiğimiz esasların bazılarından bahsetmeyi uygun gördük. Allah’ın varlık ve birliği, Hz. Muhammed’in risâleti, ölüm ve haşir ve Allah’ın yüce kelâmı Kur’an hakkında şiir ve kelâm ilişkisini ele alırken, başta Kur’an ve sünnet olmak üzere kelâm ulemasının görüşlerinden de yararlanarak makalemizi hazırlamayı ve sunmayı uygun bulduk.
Poetry is an important literary genre in the transmission of thoughts and feelings. Due to this important function, it has been used in different fields/disciplines. In Arabic poems it is seen that many topics related to the science of Kalam are mentioned. We can see the traces of Kalam content in Arabic poem which is praised by Prophet Muhammad. It mentions the aspects such as existence and unity of God, prophecy, death and afterlife, holly word of God, as well as indicating the deeds of humans in relation to this life and the life to come, and the obligation to ensure a balance between the two worlds by practicing the services to God. However, the subjects other than the aforementioned ones also exist for poems. Many other subjects, such as consistency of words and actions of a person, the real reason in acquiring properties, making friendships for God, not having any earthly purposes, and doing the best we can do before death, have been included in the poems. One would wish that all subjects mentioned above could be included in this article; however, the field of this article does not possess the infinity to include all such subject, thus we have decided to mention only some of the subjects we talked about in this study. While dealing with the existence and unity of God, prophet hood of the prophet Muhammad, death and resurrection and the Poem and Kalam relationship regarding Quran the holly word of the God, we have decided that it was convenient to prepare our article by using the Quran and Sunnah of Prophet and the views of Kalam scholars.
Anahtar Kelimeler:
Kelâm, Şiir, Esas, Haşir, Âhiret
Word, Poem, Fundamentals, Judgment, Afterlife
Referanslar
- Abdülcebbar, Ebü’l-Hasen b. Abdülcebbar b. Ahmed.el-Muhîyt bi’t-teklif. Thk. Ömer es-Seyyid Azmî. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, 1386/1965.
- Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail Ebu Mansur. Ahsene mâ Semî’te. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1421/2000.
- Abdüsselam b. İbrahim el-Lekanî. İthafü’l-Mürid Bi Cevhereti’t-Tevhit. 2. Baskı. Kahire: Matbaatü’s-Seade, 1375/1955.
- Afîfî, Abdürrezzak. Müzekkiratü’t-tevhid. Tsh. Zekeriyya Ali Yusuf. Suudi Arabistan: Matbaatü Ensari’s-Sünne, 1420/1999.
- Ahmed b. Ali b. Sabit er-Rifâî. el-Burhanü’l-Müeyyed. Thk. Abdülğanî Nekamî. (Beyrut: Dâru’l-kütübi’n-Nafis, 1408/1988).
- Bahu, Mustafa. Akaidü’l-Eşaire. Kahire: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1433/2012.
- Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Delâilü’n-Nübüvve ve marifetü ahvali sahihi’ş-şeria. 3. Baskı. Haydaraabat: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1985.
- Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ebi’l-Hasen İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre b. el-Ahnef. Sahîhu’l-Buhârî. Tsh. Muhammed Zihni Efendi. İstanbul: Matbaatü Dâri’t-Tabaati’l-Âmire, 1401/1981.
- Müslim, Ebu’l-Hasen Müslim b. El-Haccac. Sahihi Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. İstanbul: Çağrı Yayınlarından Daru İhyai’t-Türas el-Arabiy’e göre tam ofsed, 1401/1981.
- Ebû Abdullah Ahmed Ömer. el-Mû’cizetü’l-Kur’an’iyye. Libya: Dâru’l-kütübi’l-vataniyye, 1423/2003.
- Ebü’l-Bekâ, Salih b. El-Hüseyin el-Caferî. Tahcîl men harrefe’t- Tevrati ve’l-İncil. Thk. Mahmud Abdurrahman Kadah. Riyad: Mektebetü’l-âbikan, 1419/1998.
- el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdilhadî. Keşfü’l-hafa ve müzilü’l-ilbas amma iştehere mine’l-ehadisi ala elsineti’n-nas. Thk. Şeyh Muhammed Abdülaziz el-Halidi. Beyrut: Dâru’l-Küttabi’l-İlmiyye, 1418/1997.
- el-Bakıllanî, Muhammed b. Tayyip b. Muhammed b. Cafer b. el-Kasım. el-İnsaf li’l-Kur’an. 2. Baskı. Thk. Muhaammed Zağlul İslam. Beyrut: Münşietü’l-Maarif, 1422/2001.
- el-Câvî, Muhammed b. Ömer Nevevî. Merah lebid li keşfi ma’ne’l-Kur’an’il-Mecid. Tsh. Muhammed Emin ed-Danavî. Beyrut: Daru’l İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1417/1996.
- el-Cezâirî, Tahir. el-Cevahiru’l-kelâmiyye fî îdâhi’l-akideti’l-İslamiyye. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 1409/1988.
- el-Cüveynî, Ebü’l-Meali Abdülmelik. Kitabü’l-irşad ila kvaatii’l-edilleti fî usûli’l-îtkad. 2. Baskı. Beyrut: Müesssetü’l-Kütübi’s-Sekafe, 1413/1992.
- el-Hafacî, Şihabüddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Haşiyetü’ş-Şihap ala tefsiri’l-Beydavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- el-İşbehani, İsmail b. Muhammed b. El-Fazl b. Ali, Kitabü delaili’n-Nübüvve. Thk. Muhammed b. Muhammed el-Hattad. Riyad: Dâru Tayyibe, 1409/1979.
- el-İbşihî, Şihabüddin b. Muhammed. el-Müstetraf fî külli fennin müstazraf. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1981.
- el-Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. el-Akidetü’l-İslamiyye ve üsesüha. 8. Baskı. Dimeşk/Şam: Dâru’l-Kalem, 1418/1997.
- en-Nesefî, Ebü’l-Muın Meymun b. Muhammed. Tebsiratü’l-edille fî usûliddin. 2. Baskı. Ankara: Başak Matbaacılık, 1423/2004.
- en-Nisâbûrî, Nizamüddin el-Hasen b. Muhammed b. Hüseyin el-Gummî. Tefsîru’n-Nisaburî. Beyrut: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye’ye göre tam ofsed, 1416/1995.
- es-Sâbûnî, Muhammed Ali. Muhtasar Tefsiri İbni Kesir. 7. Baskı. Thk. Aynı Adami. Beyrut: Dâru’l-Kur’an’il-Kerim, 1401/1981.
- es-Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tibyan fî ulûmi’l-Kur’an. 2. Baskı. Mekketü’l-Mükerreme: Mektebetü’l-Gazzalî, 1401/1980.
- es-Sâbûnî, Nureddin Ahmed b. Mahmud b. Ebi Bekr. el-Bidaye fî usûlid- din. 5. Baskı. Ankara: Dâru Matbaati’ş-Şuuni’d-Diniyye, 1416/1995.
- eş-Şa’râvî, Muhammed Mütevelli. Tefsiru’ş-Şaravî. Kahire: Matbaati’l-Dari’l-Ahbari’l-Yevm, 1418/1997.
- et-Tilmisânî, Ahmed b. Muhammed el-Mukrî, Nefhu’t-Tayyib min ğusni’l-Endülûsi’r-Ratip. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadır, 1388/1968.
- Gazalî, Ebu Hamid Hüccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed. İhyau ulûmiddin. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Babi el-Halebi, 1387/1967.
- Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelâm. 8. Baskı. Konya: Dizgi Ofsed, 2014.
- Hanefî, Saduddin Muhammed b. Ali b. Muhammed İbn Ebi’l-İzz. Şerhu’l-akideti’t-tahaviyye. 9. Baskı. Beyrut: el-Mektebetül-İslamî, 1408/1988.
- Harpûtî, Abdüllatif. Tenkihu’l-kelâm fî akaid-i Ehli’l-İslam. Trc. İbrahim Özdemir, Fikret Karaman. Elazığ: T.D.V. Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 1421/2000.
- Hazîn, Alaüddin Ali b. Muhammed b. İbrahim. Lübabü’t-te’vil fî maani’t-tenzil. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1317/1895.
- İbnü Âşur, Muhammed et-Tahir b. Muhammed b. Muhammed. et-Tenvir ve’t-Tahrir. Beyrut: Mektebetü’l-Medineti’r-Rakamiyye, 1420/2000.
- İbnü Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyüp. Muhtasaru’s-Savaiku’l-mürsele alel-Cehmiyyeti vel-Muattıle. Kahire: Matbaatü’l-Hadis, 1414/1994.
- İbnü Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid el-Gazvînî. Sünen-i İbni Mace. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
- İmam Şa‘rânî, Abdülvehhab b. Ahmed b. Ali. Levakihu’l-envar el-kudsiyye fî beyani’l-uhûdi’l-Muhammediyye. 2. Baskı. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Babi el- Halebi, 1393/1973.
- İmrânî, Ebu’l-Hüseyin Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Salim. el-İntisar fi’r-red ale’l-Mutezile el-Kaderiyye el-Eşrar. Thk. Suud b. Abdilaziz el-Halef. Riyad: y.y., 1419/1999.
- İsferâyinî, Tahir b. Muhammed. et-Tefsir fi’d-din ve temyizü’l-firkati’n-naciye ani’l- firkati’lhâlikin. Lübnan: Matbaatü Ensari’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1403/1983.
- İsmail b. Hammad Cevherî. es-Sıhah, Tâcü’l-Lüğa ve Sıhahü’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülğafur Attar. Beyrut: Dâru’l-İlim Li’l-Melayin, ts.
- İstanbulî, Ebu’l-Fida İsmail Hakkı b. Mustafa. Ruhu’l-beyan (Suretu’l-Maide 5/45). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Kâdi İyaz, İyaz b. Musa b.Ümran es-Sept. Şifa-i Şerif. Beyrut: Derseadet Mısır Baskısından Tıpkı Basım, ts.
- Kârî, Molla Ali. Şerhu kitabi’l-fıkhı’l-ekber. Tsh. Muhammed Bedreddin Ebu Firas el-Halebi. Mısır: Matbaatü’t-Tekaddüm, 1323/1901.
- Kattânî, Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Âsımî. Hâşiyetü’l-usûli’s-selase. B.y: Dâru’z-zahim, 1423/2002.
- Kılavuz, A. Saim. Ana Hatlarıyla İslam Akaidi ve Kelâma Giriş. 25. Baskı. İstanbul: Karist Baskı Çözümleri Ltd. Şti., 1437/2016.
- Komisyon, Kefa bi’l-mevti vâizan. Arapça El Kitabı Serisi 58. Suriye: Dâru’l-Vatan, ts.
- Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitabü’t-tevhid. İstanbul: Elif Ofsed Tesislri, 1400/1979.
- Muhammed b. Mükerrem İbnü Manzur. Lisanü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts.
- Muhammed Reşid b. Ali Rıza b. Muhammed. Tefsiru’l-Kur’an’il-Hakim. 4. Baskı. Mısır: Dâru Menar, 1411/1990.
- Mukatil b. Süleyman b. Beşir. Tefsiru Mukatil. Thk. Abdullah Mahmud Şehate. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türas, 1423/2003.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. Sahihu Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. İstanbul: Çağrı Yayınlarından Dâru İhyai’t-Türas el-Arabiy’e göre tam ofsed, 1401/1981.
- Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. 4. Baskı. İstanbul: Çınar Mat. Ve Yay. Son. Tic. Ltd. Sti., 1434/2012.
- Özek, Ali - Karaman, Hayrettin - Turgut Ali - Çağırıcı Mustafa - Dönmez İ. Kafi - Gümüş, Sadettin. Kur’an’ı Kerim Ve Türkçe Açıklamalı Meali. Suudi Arabistan: Kraliyet Basımı, 1412/1992.
- Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer el-Hatip. Me‘âlimü usûli’d-din. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnani, 1411/1992.
- Râzî, Fahruddin. Mefatihu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- Sağlam, Bahaeddin – Acarkan, İsmail. R. N.’de Geçen Arapça, Farsça İbareler ve Âyet, Hadis Mealleri. 3. Baskı, Tsh. Ayşe Yarıcı. İstanbul: Tebliğ Yayınları, 1424/2004.
- Seâlebî, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluk. el-Cevahiru’l-hisan fî tefsiri’l-Kur’an (Tefsiru’s- Sealebi). Beyrut: Müessesetü’l Â’lemi, 1418/1998.
- Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. el-Hasaisu’l-kübra. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2012.
- Süyûtî, Abdurrahman b. Ebi Bekr Celaleddin. Şerhu’s-Sudur. Thk. Abdülmecid Tu’me Halebî. Lübnan: Dâru’l-Marife, 1417/1996.
- Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris b. el-Abbas b. Osman b. Şafii. Divanü’l-İmami’ş-Şafii. Thk. İmi’l-Bedi’ Yakup. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1428/2007.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhmmed b. Abdilkerim. Nihayetü’l-İkdam, fî İlmi’l-kelâm. Thk. el-Fert Cüyum. Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, 1425/2004.
- Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Kesir b. Ğalip. Câmiu’l-Beyan fî te’vil’l-Kur’an. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. B.y: Müessesetü’r-Risale 1420/2000.
- Teftâzânî, Sadüddin Nes’ud b. Ömer. Şerhu’l-akaidi’n-Nesefiyye. Thk. Muhammed Adnan Derviş. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
- Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa. Sünenü’t-Tirmizi. Thk. İbrahim Atve İvad. Beyrut: Çağrı Yayınları, 1401/1981.