Bir Vakit Namazı Terk Edenin Durumuyla İlgili Bazı Rivayetlerin Kritiği
Öz
İslâm’ın beş şartından ikincisi olan farz namazların eda edilmesinin ehemmiyeti ve terk edilmesi durumunda kişinin bazı cezalara maruz kalacağı çeşitli kaynaklarda belirtilmiştir. Ancak bu bağlamda, bir vakit namazı terk edenin durumuyla ilgili daha çok halk arasında ve kimi çevrelerde dile getirilen birtakım ceza içerikli rivayetlerin sıhhatinin incelenmesi son derece önemlidir. Zira namaz kılmalarını sağlamak niyetiyle de olsa insanları korkutarak uyarmak için ifade edilen cezaların Kur’ân yahut sahîh sünnetle sâbit olması zorunludur. Aksi halde bu durum Allah (c.c.) adına karar verme yahut peygamber adına yalan söyleme gibi büyük bir problemi beraberinde getirmektedir. Ayrıca bu tür cezaların dillendirilmesi, kimi zaman umulan olumlu tesirin aksine insanlar üzerinde negatif bir etki bırakıp onların namazdan daha çok uzaklaşmalarına sebep olabilmektedir. Bu vesileyle araştırmada, özellikle bir vakit namazı terk etmenin cezasının seksen yıl cehennem ateşinde yanmak olduğu gibi belli rakamlarla ifade edilen ceza miktarları belirten rivayetlerin kaynak değerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Böylece bu konuda asılsız olduğu tespit edilen rivayetlere itibar edilmemesi gerektiği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ayrıca bir vakit namazı terk edenin durumuna dair temel hadis kaynaklarında aslı bulunan başka rivayetler varsa bunların da tespit edilerek bu konudaki sahih bilginin insanlara aktarılması araştırmanın bir başka amacıdır. Son olarak her iki hususun da son derece önemli olduğu düşünülmektedir.
The importance of performing compulsory prayers which is the second of the five pillars of Islam and the fact that the person will be subjected to some penalties if she/he abandons it are stated in various sources. However, in this context, it is very important to study the authenticity of the punishment related narrations that expressed among the public concerning the state of the one who abandons prayer. The punishments that are expressed to frighten people, even though, have an intention to guide them to pray must be based on the Qur'an or the Sahih Sunnah. Otherwise, this situation brings with it some big problems such as deciding on behalf of Allah (c.c.) or lying on behalf of the prophet (pbuh). In addition to this, expressing such punishments may have a negative effect on people, on the contrary to the expected positive effect and can cause them to even move away further from prayer. For that reason, this research aims to examine the source reliability of the narrations which indicating the amount of punishment expressed in certain numbers, such as the punishment for leaving one daily prayer is to burn in the hellfire for eighty years. Thus, it will be tried to determine the unfounded narrations in this regard that should not be respected. Also, another purpose of this research is identifying other narrations that are in the main hadith sources about the status of those who abandoned prayer at a time and conveying the authentic information on this subject to people. Finally, both matters are considered to be extremely important.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Abdullatif, Mecâlisü’l-envâri’l-ehadiyye ve mecâmi‘u’l-esrâri’l-muhammediyye. Dersaadet: Mahmud Bek Matbaası, ts.
- Abdurrezzâk, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî el-Yemânî es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-Azamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
- Adnân b. Abdulkâdir, Ademü hücciyyeti rivâyeti Abdillah b. Şakîk fî İcmâ‘i’s-sahâbe alâ küfri târiki’s-salât. Kuveyt: Dâru Ğirâs, 1423/2002.
- Aynî, Ebû Muhammed Bedrûddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. el-Hüseyin e-Ayıntâbî. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
- Beğavî, Ebû Muhammed Muhyi’s-sünne el-Hüseyin b. Mes‘ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
- Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîra. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1409/1989.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîra. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- Bursevî, Ebü’l-Fidâ İsmail Hakkı b. Mustafa el-Hanefî el-Halvetî. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Daîfu’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtih. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
- Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Hükmü târiki’s-salât. Riyâd: Dâru’l-Celâleyn, 1412/1992.
- Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtih. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
- Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu’t-terğîb ve’t-terhîb. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1421/2000.
- Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe ve’l-mevzûa ve eseruhe’s-seyyi’ fi’l-ümme. 14 Cilt. Riyad: Dâru’l-Maârif, 1412/1992.
- Fetva Komisyonu, Lecnetü’l-fetvâbi’ş-şebeketi’l-islâmiyye. b.y., 1430/2009.
- Gaznevî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. İshak b. Ahmed el-Hindî. el-Ğurratü’l-münîfe fî tahkiki ba‘zı mesâili’l-imâm Ebî Hânîfe. b.y., Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1406/1986.
- Geylânî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdulkâdir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengidost. el-Ğunye litâlibi tarîki’l-hakk. thk. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed b. Uveyda. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
- Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed en-Neysâbûrî. el-Müstedrek. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
- Hatipoğlu, Yunus. Namazı Terk Etmenin Hükmü ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrahim b. el-Hattâb el-Büstî. Me‘âlimü’s-sünen. Halep: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
- Heysemî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn Ali b. Ebî Bekir b. Süleyman. Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. thk. Hüsâmüddîn el-Kudüsî. 10 Cit. Kahire: Mektebetü’l-Kudüsî, 1414/1994.
- Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. ez-Zevâcir an iktirâfi’l-kebâir. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1407/1987.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz Âbidîn ed-Dımaşkî el-Hanefî. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
- İbn Ebî Âsım, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Muhalled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbira. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1411/1991.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman el-Absî. el-Îmân. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-Metâlibü’l-âliye bi zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniye. thk. Sa‘d b. Nâsır b. Abdülazîz. 19 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1419/1998.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. İthâfü’l-mehera bi’l-fevâidi’l-mübtekera min etrâfi’l-aşera. thk. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 19 Cilt. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd, 1415/1994.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyûb. Kitâbü’s-Salât. thk. Adnân b. Safâhân el-Buhârî. Cidde: Dâru Âlemi’l-Fevâid, ts.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî el-Hanbelî. el-Muğnî. 10 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
- İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Abdillah el-Bağdâdî. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Abdillah el-Bağdâdî. Tezkiratü üli’l-besâir fî ma‘rifeti’l-kebâir. thk. Abdulkâdir el-Arnaût - Tâlib Avvâd. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1429/2008.
- İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah b. Vehb b. Müslim el-Mısrî el-Kuraşî. el-Câmi‘. thk. Rifat Fevzî Abdulmuttalib - Ali Abdulbâsit Mezîd. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, 1425/2005.
- İmâm Rabbânî, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Abdilehad b. Zeynilâbidîn el-Fârûkî es-Sirhindî. el-Mektûbât. Çev. Muhammed Murad. 2 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, ts.
- İsbehânî, Ebü’l-Kâsım İsmail b. Muhammed b. el-Fadl el-Cevzî. et-Terğîb ve’t-terhîb. thk. Eymen b. Sâlih b. Şeybân. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1414/1993.
- Karâfî, Eb’ül-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mâlikî. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
- Kârî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Mollâ el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
- Kehlânî, Ebû İbrahim İzzüddîn Emîr Muhammed b. İsmail b. Salâh b. Muhammed el-Hasenî es-San‘ânî. et-Tenvîr şerhu’l-câmi‘i’s-sağîr. thk. Muhammed İshak Muhammed İbrahim. 11 Cilt. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 1432/2011.
- Kessî, Ebû Muhammed Abdulhamîd b. Humeyd b. Nasr. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî - Mahmud Muhammed Halil es-Saîdî. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1408/1988.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1384/1964.
- Kurtubî, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilberr b. Âsım en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Ali Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- Kurtubî, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilberr b. Âsım en-Nemerî. et-Temhîd li mâ fi’l-Muvatta mine’l-me‘ânîve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî - Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrip: Vizâratü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
- Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvad - Âdil Ahmed Abdul mevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
- Makdisî, Ebû Abdillah Dıyâüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. el-Ehâdîsü’l-muhtâra. thk. Abdulmelik b. Abdullah b. Düheyş. Beyrut: Dâru Hadr, 1420/2000.
- Malatî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yusuf b. Musa b. Muhammed el-Hanefî. el-Mu‘tesar mine’l-muhtasar min müşkili’l-âsâr. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
- Memiş, Osman. Namaz Vakitleri ve Namazların Cem‘i (Birleştirilmesi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
- Mervezî, Ebû Abdillah Muhammed b. Nasr b. el-Haccâc. Ta‘zîmü kadri’s-salât. thk. Abdurrahmân Abdulcebbâr el-Firîvâî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1406.
- Münbicî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Ali b. Ebî Yahya Zekeriyya b. Mes‘ûd el-Ensârî el-Hazrecî. el-Lübâb fi’l-cem‘i beyne’s-sünneti ve’l-kitâb. thk. Muhammed Fadl Abdülazîz Murâd. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1994.
- Müncid, Muhammed Sâlih. Mevkı‘u’l-İslâm. b.y., 1430/2009.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. Sünenü’n-Nesâî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1362.
- Reşîd Rıza, Muhammed. “Kaza Namazlarının Cehennemde Eda Edilmesi”. Mecelletü’l-Menâr. 7/4(18 Mart 1904), 144.
- Sügdî, Ebü’l-Hasan Ali b. el-Hüseyin b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ, thk. Salâhuddîn en-Nâhî. 2 Cilt. Ammân: Dâru’l-Furkan, 1404/1984.
- Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-Câmi‘u’s-sağîr ve ziyâdetüh. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1408/1988.
- Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Tenvîru’l-havâlik şerhu Muvatta-i Mâlik. 2 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1389/1969.
- Şakrak, Abdulvahap. İslam Fıkhında Namazların Cem‘i. Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah el-Yemenî. Neylü’l-evtâr. thk. Isâmüddîn es-Sabâbatî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
- Şeybânî, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
- Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Ivazıllah b. Muhammed - Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
- Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
- Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
- Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâil. Hâşiyetü’t-Tahtâvî alâ merâkı’l-felâh şerhi nûri’l-îzâh. thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
- Ünal, Halit. “Cem‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/277-278. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
- Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları., 1413/1992.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. el-Kebâir. Beyrut: Dâru’n-Nedveti’l-Cedîde, ts.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. el-Kebâir. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âlü Selmân. Acmân: Mektebetü’l-Furkân, 2003/1424.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Kitâbü’l-kebâir ve tebyînü’l-mehârim. thk. Muhyiddîn Mestû. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, ts.
- Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yusuf b. Muhammed. Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.