Şevkânî’ye Göre Nikâhta Veli Meselesi The Matter of Parents in Marriage Contract According to Shawkani
Öz
Yaşadığı çağa ilmî ve fikrî yönden ciddi tesirleri olan, kendisinden sonraki ilim adamları ve araştırmacılara örnek şahsiyet Şevkânî (ö. 1250/1834), Osmanlı devleti hâkimiyetindeki Yemen’de yaşamıştır. Bu çalışmada, müellifin nikâh akdinde veli ve onunla bağlantılı meseleler hakkındaki görüşleri çeşitli mezhep ve fakihlerin görüşleri eşliğinde ele alınmıştır. Bundan ötürü hayatı hakkında özet bilgiler verilmek suretiyle müellif, tanıtılmıştır.
İslam âlimlerinin çoğunluğunun nikâh akdinde velinin bulunması ile ilgili kanaatlerine genel olarak iştirak eden Şevkânî, nikâhta velinin bulunmasının şart olduğunu ve velisiz akdedilen nikâhın geçersiz olacağını vurgular. Öte yandan mutlaka kızın da rızasının alınması gerektiğini ifade ederek velinin, rızası olmadan kızı nikâhlayabileceğini savunan âlimlerin görüşüne itibar etmez.
Şevkânî, nikâh akdi için kızın vekil tayin etme selahiyetinin bulunup bulunmadığı noktasında açık ifadelerde bulunmaz. Yaptığı yorum ve değerlendirmelerden kızın vekil tayin etme yetkisinin olmadığı görüşünde olduğu anlaşılır. Diğer yandan Hz. Peygamber’in izin isteyerek evlendirdiği iki kişi hakkındaki rivayetle ilgili, Rasûlullah’ın (erkek vasfıyla) kadından vekâlet almış olabileceği veya devlet başkanı sıfatıyla müminlere velidir, açıklamasının ilk bölümü bu görüşüyle çelişki görüntüsü vermektedir.
İslam âlimlerinin çoğunluğunun nikâh akdinde velinin bulunması ile ilgili kanaatlerine genel olarak iştirak eden Şevkânî, nikâhta velinin bulunmasının şart olduğunu ve velisiz akdedilen nikâhın geçersiz olacağını vurgular. Öte yandan mutlaka kızın da rızasının alınması gerektiğini ifade ederek velinin, rızası olmadan kızı nikâhlayabileceğini savunan âlimlerin görüşüne itibar etmez.
Şevkânî, nikâh akdi için kızın vekil tayin etme selahiyetinin bulunup bulunmadığı noktasında açık ifadelerde bulunmaz. Yaptığı yorum ve değerlendirmelerden kızın vekil tayin etme yetkisinin olmadığı görüşünde olduğu anlaşılır. Diğer yandan Hz. Peygamber’in izin isteyerek evlendirdiği iki kişi hakkındaki rivayetle ilgili, Rasûlullah’ın (erkek vasfıyla) kadından vekâlet almış olabileceği veya devlet başkanı sıfatıyla müminlere velidir, açıklamasının ilk bölümü bu görüşüyle çelişki görüntüsü vermektedir.
In this study, Shawkānī’s (d. 1250/1834) opinions about parents in marriage contract and issues associated with it have been treated with the views of various Islamic sects and faqihs. Shawkānī, who lived in Yemen under the Ottoman sovereignty, had significant intellectual and scientific impacts over the scholars in his period and the next generations.
Having generally shared the opinions of the majority of Islamic scholars about being parental approval in a marriage contract, Shawkānī emphasized that the parental approval becomes inevitable for marriage contract and the marriage contract without parental approval becomes invalid. Also, even though he stated that the girl’s consent is necessary, he shared the general opinion that in a marriage contract the girls had no jurisdiction. On the other hand, he did not care about opinions of the scholars defending that the parents can contract without their girl’s consent.
Shawkānī does not explicitly enunciate whether the girl has the authority to depute for her marriage contract or not. From his interpretations and considerations, it is understood that the girl has no authority to depute for the marriage contract. On the other side, this opinion of him seems contradictory with his statement “the messenger of God, in his character of male, has got procuration of the girl or he is the parental guardian of the all muslim believers in his character of the head of the state”, which is related with a riwayah about two persons married by the prophet’s permission.
Having generally shared the opinions of the majority of Islamic scholars about being parental approval in a marriage contract, Shawkānī emphasized that the parental approval becomes inevitable for marriage contract and the marriage contract without parental approval becomes invalid. Also, even though he stated that the girl’s consent is necessary, he shared the general opinion that in a marriage contract the girls had no jurisdiction. On the other hand, he did not care about opinions of the scholars defending that the parents can contract without their girl’s consent.
Shawkānī does not explicitly enunciate whether the girl has the authority to depute for her marriage contract or not. From his interpretations and considerations, it is understood that the girl has no authority to depute for the marriage contract. On the other side, this opinion of him seems contradictory with his statement “the messenger of God, in his character of male, has got procuration of the girl or he is the parental guardian of the all muslim believers in his character of the head of the state”, which is related with a riwayah about two persons married by the prophet’s permission.
Anahtar Kelimeler:
Şevkânî, Veli, Aile, Nikâh, Akid, Rıza
Shawkānī, Parental Approval, Marriage Contract, Girl’s Consent
Referanslar
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şu‘ayb el-Arnavut-Âdil Mürşid, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1997.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul ty.
- Beydâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Abdulkâdir İrfân Aşşâhassûne, Daru’l-Fikr, Beyrut 2009.
- Bostan, İdris, “Yemen” (Osmanlılar Dönemi), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2013.
- Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîhu’l-Buhârî, Dâru’s-Selâm, Riyâd 1999.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, ths. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2013.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-Arabiyye, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2009.
- Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1988.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf, et-Ta‘rîfât, thk. Âdil Enver Hıdır, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 2007.
- Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, Dâru’s-Selâm, Riyâd 1999.
- Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
- Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü’l-lüğa, thk. Muhammed Alî en-Neccâr ve dğr, Metâbi‘u Sicili’l-Arab, Kâhire 1964-1967.
- Gâlib eş-Şeracî, Abdulğanî Kâsım, el-İmâmü’ş-Şevkânî hayâtuhu ve fikruh, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut-Mektebetü’l-Cîli’l-Cedîd, San‘â ty.
- Heyet, Aile Hukuk Kararnâmesi, haz. Orhan Çeker, Ebru Yayınları, İstanbul 1985.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehabeddîn Ahmed Askalânî, Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdulkâdir Şeybe Hamdi, Mektebetü’l-Mülük Fehdü’l-Vatanî, Riyâd 2001.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Alî b. Ahmed b. Saîd el-Muhallâ; thk. Ahmed Muhammed Şâkir, İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, Kâhire 1347.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî el-Cemmâ‘îlî, el-Mugnî, thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin Türkî-Adulfettâh Muhammed el-Hulû, Dâru ‘Âlemu’l-Kütüb, Riyâd ty.
- İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd, Sünenü İbni Mâce, Dâru’s-Selâm, Riyâd 1999.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Alî el-Ensârî, Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrut ty.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, thc. Zekeriyyâ Umeyrat, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2013.
- İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1982.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed, Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed İbrâhîm el-Hifnevî-İsmâîl Muhammed Şendîdî, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2011.
- İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid b. Abdulhamîd, Şerhu Fethi’l-kadîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
- İsmâîl, Şa‘bân Muhammed, Usûlü’l-fıkh târîhuhu ve ricâlüh, Dâru’l-Merih, Riyâd 1981.
- Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, İz Yayıncılık, İstanbul 2014.
- Kâsânî, Ebû Bekr ‘Alâeddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed, Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
- Kaya-Nail, Eyyüp, Said Okuyucu, “Şevkânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2010.
- Kirmânî, Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî, el-Buhârî bi-şerhi’l-Kirmânî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1981.
- Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru İbni Cezm, Beyrut 2004.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi’l-kebîr ve huve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî, thk. Alî Muhammed Mu‘avvid-Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
- Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhâneddîn Alî b. Ebû Bekr, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî, thk. Ahmed Mahmûd eş-Şehâde, Dâru’l-Farfûr, Dımaşk 2006.
- Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-muhtâr, thk. Beşşâr Bekrî Arabî, Dâru Kubâ, Dımaşk ty.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Dâru’s-Selâm, Riyâd 2000.
- Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî, Sünenü Nesâî, Dâru’l-Feyhâ, Dımaşk 1999.
- Nesefî, Necmeddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Ahmed, Tılbetü’t-talebe fî’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye, tlk. Hâlid Abdurrahmân el-Ak, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1995.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb thk. Muhammed Necîb Mut‘î, Mektebetü’l-İrşâd, Cidde ty.
- Râgıb, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-İsfahânî, Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvudî, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1992.
- Sahnûn, Abdusselâm b. Saîd et-Tenûhî, el-Müdevvenetü’l-kübrâ, Matba‘a Saâde, Mısır 1323.
- Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Ebû Sehl, el-Mebsût, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut ty.
- Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs, el-Üm, thk. Rif‘at Fevzî Abdulmuttalib, Dâru’l-Vefâ, yy. 2001.
- Şelebî, Muhammed Mustafâ, Ahkâmu’l-usra fî’l-İslâm, ed-Dâru’l-Câmi‘iyye, Beyrut 1983.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, es-Seylü’l-cerrâri’l-mütedaffik ‘alâ hadâiki’l-ezhâr, thk. Mahmûd İbrâhîm Zayed Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ty.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, Neylü’l-evtâr min esrâri müntekâ’l-ahbâr, thk. Muhammed Subhî b. Hasen Hallâk, Dâru İbni’l-Cevzî, yy. 1427.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, Fethu’l-kadîr el-câmi‘u beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr, thk. Seyyid İbrâhîm, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1992.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, el-Kavlü’l-müfîd fî edilleti’l-ictihâd ve’t-taklîd, thk. Ebû Mus‘ab Muhammed Bedrî, Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, Kâhire 1990.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, el-Bedru’t-tâli‘ bi-mehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, Kâhire ty.
- Şevkânî, Muhammed b. Alî, İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkki’l-hak min ‘ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Hasen İsmâîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
- Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Hasen, el-Hücce ‘alâ ehli’l-Medîne, tlk. Mehdî Hasen el-Kîlânî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1983.
- Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî, Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘âni elfâzi’l-Minhâc, thk. Muhammed Tâmir-Şerîf Abdullâh, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2006.
- Telkenaroğlu, M. Rahmi, “Şevkânî’nin Nakilleri Üzerine Bir Mütalaa”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 18, (2011).
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Câmi‘u’t-Tirmizî, Dâru’l-Feyhâ, Dımaşk 1999.
- Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İFAV Yayınları, İstanbul 2012.
- Yavuz, Adil, Eş-Şevkânî ve Hadisçiliği, Basılmamış Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2013.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 2003.
- Zeydân, Abdulkerîm, el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beytü’l-müslim fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
- Zeydân, Abdulkerîm, el-Vecîz fî usûli’l-fıkh, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
- Zeylaî, Fahreddîn Osman b. Alî b. Mihcen Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, thk. Ahmed İzzû İnâye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010.
- Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuh, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1989.
- Zuhaylî, Vehbe, Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 2009.