The Question of Prophet Ibrahim’s Sacrifice Son Hz. İbrâhîm’in Kurbanlık Oğlu Meselesi
Abstract
Abraham struggled with many people, especially the Babylonian ruler Nemrud, to spread the belief of oneness, his life passed in these struggles, and he faced many tests throughout his life. One of them, perhaps the most difficult one, is that he received the order to sacrifice his son, that is, he was tested with the issue of zabih. While zebh means sacrificing, slaughtering, zebîh means sacrificing, sacrificial/sacrificed. In the Qur'an, the expression 'zebîh' (the verb أَذْبَحُكَ) is used for the son of Ibrahim, who was taken to the slaughter place for sacrifice. Although it is certain that this event actually took place, it is debatable which son was taken to the place of sacrifice. This study primarily aims to reveal which of these is the son chosen for sacrifice. There are two prominent candidates for the issue of zabih, which is expressed in the Qur'an's chapter of Saffat. While Ishmael (as) is the first candidate, his brother Isaac (as) is the other one. It will also be revealed which son was the one who learned from his father that he would be sacrificed and submitted to this order and was worried that his mother would be upset because of this order. The relevant verses of the Qur'an were examined and the literature on the subject was searched, and the sources were tried to be determined as a result of this scanning. Interpretations of Hadith scholars and commentators emphasizing the importance of this lived story were consulted, while scanning, not only was the Islamic sources contented, but also the sources of other religion members, which we call the Ahl al-Kitab, were examined and their views on this subject were also mentioned.
Hz. İbrâhim (as), tevhit inancını yaymak için başta Bâbil hükümdarı Nemrut olmak üzere pek çok kişiyle mücadele etmiş, hayatı bu mücadeleler içerisinde geçmiş, yaşamı boyunca nice imtihanlarla karşı karşıya kalmıştır. Bunlardan birisi, belki de en zor olanı da oğlunu kurban etme emrini alması, yani zebîh meselesiyle imtihan olmasıdır. Zebh, kurban etmek, kesmek anlamına gelirken zebîh ise kurbanlık, kurban edilen/kesilen anlamına gelmektedir. Kur’ân’ı Kerim’de zebîh ifadesi (أَذْبَحُكَ fiili) şeklinde Hz. İbrâhim’in kurban etmek için kesim yerine götürülen oğlu için kullanılmaktadır. Bu hadisenin gerçekten vuku bulduğu kesin olsa da kurban yerine götürülenin hangi oğul olduğu tartışmalıdır. Bu çalışma öncelikle kurban için seçilen oğulun bunlardan hangisi olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kur’ân’ın Saffât Sûresi’nde ifade edilen zebîh meselesinin öne çıkan iki adayı vardır. Adaylardan ilkini İsmâil (as) oluştururken diğerini ise kardeşi İshak (as) oluşturmaktadır. Yine babasından kurban edileceği haberini öğrenip bu emre teslimiyet gösteren ve bu emirden ötürü annesinin üzülmesinden endişe duyanın hangi oğul olduğu da ortaya çıkarılacaktır. Kur’ân’ın ilgili âyetleri incelenmiş ve konu ile ilgili literatür taraması yapılmış, bu tarama sonucu kaynaklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Yaşanmış bu öykünün önemini vurgulayan muhaddis ve müfessirlerin yorumlarına başvurulmuş, tarama yapılırken sadece İslâmî kaynaklarla yetinilmemiş, bu konu hakkında Ehl-i Kitap dediğimiz diğer din mensuplarının kaynakları incelenerek bu konu hakkındaki görüşlerine de değinilmiştir.
Keywords:
References
- Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs ʿamme’ştehere mine’l-eḥâdîs̱ ʿalâ elsineti’n-nâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şua’yb el-Arnaûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
- Begavî, Muhyissünne el-Hüseyn b. Mesʿûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Abdürrezzak el-Mehdi. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
- Berzencî, Muhammed b. Tâhir. Sahîhu Târîhi’t-Taberî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1428/2007.
- Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuʿabü’l-îmân. thk. Muhammed Said Besyûnî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafâ ed-Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-İbni’l-Kesîr/el-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
- Bushnell, Horace. The Vicarious Sacrifice. New York: BiblioLife, 2009.
- Efe, Zekeriya. Tefsirde Rivayetler (el-Keşşaf Örneği). Ankara: Sonçağ, 2022.
- Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
- Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
- Harman, Ömer Faruk. “İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/519-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Harman, Ömer Faruk. “İsmâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/76-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. thk. Hisâmuddîn el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
- İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luġa. thk. Remzi Münin el-Belabekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm, 1987.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn. thk. Esed Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü’n-Nezzâr, 3. Basım, 1419/1998.
- İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ el-Mürrî el-İlbîrî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîz. thk. Ebû Abdullah b. Ukkaşe - Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Farûku’l-Hadîse, 1423/2002.
- İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaʿatü Dâireti’l-Maʿârif, 1326.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi ḫayri’l-ʿibâd. thk. Muhammed Ecmel el-Islâhî vd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 3. Basım, 1440/2019.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kureşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 20 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1418/1997.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kureşî. Ḳaṣaṣü’l-enbiyâ. thk. Mustafa Abdulvahid. 2 Cilt. Kahire: Matbaʿatü Dâri’t-Te’lîf, 1388/1968.
- İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maʿârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 3. Basım, 1992.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ömer Abdusselâm Tedmirî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1417/1997.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1412/1992.
- Mekki b. Ebi Talib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. thk. Mecmua’tü Resâili Câmii’yye. 12 Cilt. BAE: Mecmûatü Buhûsi’l-Kitâb ve’s-Sünne, 1429/2008.
- Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmud Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423/2002.
- Mücâhid, Ebü’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr el-Mekkî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Nîl. Mısır: Dârü’l-Fikri’l-İslâmî’l-Hadise, 1410/1989.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 4 Cilt. Kahire: Matbaʿatü Îsâ, 1374/1955.
- Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed. et-Teysîr fî’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş - Fâdî el-Mağrîbî. 15 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Lübâb li’d-Dirâsât, 1440/2019.
- Özkan, Ali Rafet. Dinlerde Kurban Kültü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
- Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammed b. Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
- Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Yasir b. İbrahim - Ğanîm b. Abbâs. 6 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1418/1997.
- Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Baḥrü’l-ʿulûm. 3 Cilt. Kahire: Külliyyetü Dâri’l-’Ulûm, 1997.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân. thk. Muhammed Berekât vd. 22 Cilt. Suriye: Dârü’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, ts.
- Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Matbaʿatü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
- Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1422/2001.
- Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 Cilt. Mısır: Dârü’l-Maʿârif, 3. Basım, 1387/1967.
- Tahâvî, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî. Şerḥu müşkili’l-âs̱âr. thk. Şuayb el-Arnaût. 15 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
- Wigoder, Geoffrey (ed.). Dictionnaire encyclopédique du judaïsme. Paris: CERF/Robert Laffont, Première édition, 1996.
- Yaḥyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Saʿlebe et-Teymî. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Çelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
- Yeşilyurt, Muhammet. İbrahimî Dinler Olgusu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdulcelil Abduhu Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳi’t-tenzîli’n-nâṭıḳ ʿan deḳāʾiḳi’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdusselam Şahîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 6. Basım, 1437/2015.
- Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed. Taḫrîcü’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âri’l-vâḳıʿa fî tefsîri’l-keşşâf li’z-zemaḫşerî. thk. Abdullah b. Abdurrahman es-Saʿd. 4 Cilt. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1414/1993.
- Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2. Basım, 2003.
- Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2009.
License
Copyright (c) 2023 MütefekkirThis work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.