Hanafī Jurist Who Grown and Educated in Afghanistan Territory علماء الفقه الحنفي الذين نشؤوا في أفغانستان
Abstract
By the spread of Islam in today’s Afghanistan, there have been major developments in the fiqh (jurisprudence) discipline as such in the other religion related disciplines. Although other sect’s jurisprudences are raised in this land, throughout history until today Hanafī sect have been dominated in the region, as a result of it, mostly Hanafī jurisprudences have been raised. This paper will address to the bibliographic information about Hanafī scholars who are raised in areas within the borders of Afghanistan, especially cities like Balkh, Harat and Ghazni which have become science centers in the first periods. Our aim is to show the importance of this region with regards to its contribution to fiqh.
Bugün Afganistan olarak bilinen bölgede İslam dininin kabul görmesinden sonra, diğer dinî ilimlerde olduğu gibi, fıkıh ilminde de büyük bir gelişme yaşanarak bu alanda birçok büyük fıkıh âlimi yetişti. Yetişen âlimlerin mezhep farklılığı dikkate alındığında bir renkliliğin var olduğu görülmektedir. Ancak yaygınlık ve etkinlik bakımından dikkate alındığında ise Hanefi mezhebinin ön plana çıktığı ve dolayısyla Hanefi fıkıh âlimlerinin çoğunlukta olduğu aşikârdır. Bu çalışmamızda, daha ilk dönemlerden itibaren birer ilim merkezi haline gelen Belh, Gazne ve Herat gibi şehirler başta olmak üzere günümüz Afganistan sınırları içinde yetişen ve bu bölgeye nispet edilen Hanefî fıkıh âlimlerinin bibliyografyasına değinmekle beraber Afganistan’da gerçekleştirilen fıkıh öğretimine de değinirek bölgenin fıkıh ilmine yaptığı katkıyı ele almaya çalışacağız.
Keywords:
Fiqh, Afghanistan, Section of Hanafī, Fiqh Scholars, Education
Fıkıh, Afganistan, Hanefî Mezhebi, Fıkıh Âlimleri, Fıkıh Öğretimi
References
- Akgündüz, Ahmet. “Gaznevî Ömer b. İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/487-488. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
- Anonim, Târih-i Sîstân, thk. Melikü’ş-şuarâ Bahar. Tahran: Kelâle Hâver, 1935.
- Bağdadî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdilganî. et-Takyîd fî ma’rifeti rüvvati’s-sünen ve’l-mesânîd. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Darül-Kütüb’il-İlmiyye, 1988.
- Bağdâdî, el-Hatîb, Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed Ebû Bekir el-Hatîb el-Bağdadî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşar Avâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 2002.
- Bağdadî, İsmail Paşa, İsmail b. Muhammed b. Emîn b. Mîr Selîm. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts.
- Bağdadî, İsmail Paşa, İsmail b. Muhammed b. Emîn b. Mîr Selîm. İzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, ts.
- Brockelmann, Carl. Tarihu’l-edebi’l-Arabî. çev. Abdulhalim en-Neccâr. 5 Cilt. Mısır: Dârü’l-Maârif, ts.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad el-Fârâbî. es-Sıhâh. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
- Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali. et-Ta’rîfât, thk. İbrâhim Ebyârî. Beyrut: Dârü’l-kitabi’l-Arabî, 1405/1985.
- Cüzcanî, Ebû Amr Minhacüddin Osman b. Siracüddin. Tabakât-i Nasırî. (tashih, karşılaştırma, tahşiye ve ta’lik, Abdulhay Habibi). 2 Cilt. Kabil: Poheni Matbaa, 1964.
- Ebû Zehre, Muhammed. Ebû Hanife. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
- Erdoğan, Mehmet. Hinduvânî. İstanbul: DİA, 18, 118, 1998.
- Ezdî, Ebû Zekeriya Yezîd b. Muhammed b. İyas. Tarihu’l-Mevsıl. thk. Ahmed Abdullah Mahmud. Beyrut: Dârü’l-Kütüb’l-İlmiyye, 2006.
- Gaynî, Bedruddin, Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed. Meğani’l-ahyâr fî şerhi esâmiyi ricali Meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 3 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
- Ğavcı, Vehbi Süleyman. Ebû Hanife en-Nu’man. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1420/1999.
- Habibî, Abdulhay. Tarih-i Afganistan ba’d az İslâm. İran: İntişârât-ı Efsûn, 2002.
- Halilî, Ebû Ya’la, Halil b. Abdillah b. İbrahim b. Halil. el-İrşad fi ma’rifeti ulemâi’l-hadis. thk. Muhammed İdris Ömer İdris. 3 Cilt. Rıyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1409/1989.
- Hamevî, Ebû Abdillah Ya’kut b. Abdillah er-Rumî. Mu’cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Daru Sâdir, 1995.
- İbn Âdî, Ebû Ahmed Abdullah, el-Kâmil fî duafâı’r-ricâl. thk. Yahya Muhtar Gazavî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1409/1998.
- İbn Âsâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hüseyin b. Hibetullah. Tarihu Dımaşk. thk. Amr b. Ğurame el-Amrevî. 80 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
- İbn Battûta, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed. Rihletü İbn Battûta. 5 Cilt. er-Ribat: Akâdemiyyetü’l-Memleketi’l-Mağribiyye, 1997.
- İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni. Nezhetü’l-elbâb fi’l-elkâb. thk. Abdulaziz Muhammed b. Salih es-Sedirî. 2 Cilt. Rıyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
- İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdulmuîn Dan. 4 Cilt. Hindistan: Meclis-ü Dâireti’l-Meârifi’l-Osmaniyye, Saydarâbâd, 1972.
- İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni. Tehzibu’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dairetü’l-Meârifi’n-Nizamiye, 1908.
- İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni. Lisanu’l-mîzân. thk. Dâiretü’l-marifi’n-Nizamiye Hindistan. 12 Cilt. Beyrut: y.y., 1986.
- İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni. İnbâü’l-gumr bi-ebnâi’l-umr fi’t-târih. thk. Muhammed Abdulmuîd Han. Lübnan: Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
- İbn Hallikân, Ebü'l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâü ebnâı’z-zeman. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sadır, 1994.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Habban b. Ahmed. es-Sikât. 9 Cilt. Haydarabâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1973.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lamü’l-Muvakıîn an Rabbi’l-âlemîn, 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
- İbn Kutluboğa, Ebu’l-Feda Zeynuddîn Kasım b. Kutluboğa. es-Sudanî es-Sikât mimmen lem yeka’ fi-kütübi’s-sitte. thk., Şadî b. Muhammed b. Salim Âl-ı Nu’man. San’a: Merkezü’n-Nu’man, 2011.
- İbn Kutluboğa, Ebu’l-Feda Zeynuddîn Kasım b. Kutluboğa. es-Sudûnî Tâcü’t-terâcim fî tabakâti’l-Hanefîyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l-Arab.9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
- İbn Müflih, Muhammed b. Müflih b. Muhammed. Usûlü’l-fıkh. thk. Fehd b. Muhammed es-Sedehan. 4 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Abîkân, 1999.
- İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Müni’ Ebû Abdillah el-Basrî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
- İbnu’l-Cezerî, Şemsüddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. Gayetü’n-nihaye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 Cilt. b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye, 1933.
- İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvahid İzzüddin. el-Lübâb fi tehzîb’il-ensâb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1980.
- İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Müntezam fî tarihi’l-ümemi ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412/1992.
- İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. ed-Duâfâ ve’l-metrûkîn. thk. Abdullah el-Kadî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
- İmâdî, Muhammed Hasan Abdülkerim. Horâsân fî asri’l-Gaznevî. by.: Müessesetü Hammâde li’l-Hademât ve’d-Dirasâti’l-Camiîyye ve Darü’l-Kindî li’n-Neşr-i ve’t-Tevzî’, ts.
- Îman bt. Suûd b. Hayşân el-Kureşî. el-Hayâtü’l-ilmiyye fî Belh hılale’l-fetra 205-617/820-1220. Mekke: Camiatü Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1434/ 2013.
- İstahrî, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed el-Farisî. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Beyrut: Dar-u Sadir, 2004.
- Kallek, Cengiz. el-Hidaye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 17/471-473. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
- Kâtib Çelebî. Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zunûn an esami’l-kütüb ve’l-fünûn. (İzâhu’l-meknûn ve Hidâyetü’l-ârifîn ile birlikte), 5 Cilt, Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
- Kayapınar, Hüseyin. Münyetü’l-musallî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 32/32-33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2006.
- Kefevî, Mahmud b. Süleyman. Ketâibu a’lami’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n-Nu’mânı’l-muhtâr. Rağib Paşa Kütüphanesi, nr. 1041.
- Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetu’l-Musenna, Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
- Kettânî, Muhammed Abdulhay. Nizamü’l-hukûmeti’n-Nebeviyye el-müsemmâ et-Terâtibu’l-idâriyye. thk. Abdullah el-Halidi. Lübnan: Beyrut Daru’l-Erkam, ts.
- Kınalızâde, Ali Efendi. Tabakâtü’l-Hanefiyye thk. Muhyî Hilal es-Serhan. Bağdad: Divanü’l-vakfi’s-Sünnî, 2005.
- Koca, Ferhat. el-Fetâva’l-Velvâlicîyye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , 12/448-449. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Kureşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdulkâdir b. Muhammed b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-Mudîyye fi tabakâti’l-Hanefîyye. 2 Cilt. Keraçî: Mir Muhammed Kitaphane, ts.
- Kurul, Meârifi Afganistan der Pencâh Sâl-ı Ahîr. Kabil: Şube-i Tabaa’ti-yi Müdîriyet-i Umûmî-yi Neşerât-i Pûhentûn-i Kabul, 1968.
- Laiha-yı Erzyabî Esnâd-ı Ta’lîmî ve Tesbit-i Seviye-i Ulemâ-yı Dinî, Mecmua’ Levaıh ve Tarzu’l-Amel-hâ-yı Meârif, 2012.
- Leknevî, Ebu’l-hasenât Muhammed Abdulhay b. Muhammed Abdilhalim. el-Fevâidü’l-behiyye fî teracimi’l-Hanefiyye. Beyrut: Darü’l-ma’rife, ts.
- Mahmud, Şah Mahmud. Medâris ve Merâkiz-i Amozişî-yi Devre-i Gûriyan. (Derleyen, Faryabi Poya), İrfan: 6. Sayının Eki, 1986.
- Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Ehsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1991.
- Mizzî, Yusuf b. ez-Zekî Abdurrahman Ebu’l-Haccac Tehzîbu’l-kemâl, th. Başşar Âvvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessisetü’r-risale, 1980.
- Muderris, Abdullatif, Muhammed Mahrus. Meşâihu Belh mine’l-Hanefiyye ve mâ inferedu bihi mine’l-mesaili’l-fikhiyye. Bağdad: Daru’l-Arabiyye, 1979.
- Muhibbî, Muhammed Emin b. Fadillah b. Muhibbiddin b. Muhammed. Hulasatü’l-eser fî a’yâni’l-karnı’s-sânî aşer. 5 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır ts.
- Nesefî, Necmuddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Ahmed. el-Kand fi zikri ulemâı Semerkand. thk. Yusuf el-Hadi, İran: 1999.
- Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn Yahya b. Şeref ed-Dımaşkî. Tehzibu’l-esmâı ve’l-lügat. 4 Cilt. İdâretu’t-tıbâatü’l-Münîre, ts.
- Özel, Ahmet. “Ali el-Karî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
- Özel, Ahmet. Hanefî fıkıh âlimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
- Özen, Şükrü. “Sadrüşşeria”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/427-431. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
- Özen, Şükrü. “Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/542-544. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
- Razî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hatim Muhammed b. İdrîs b. Münzir et-Temimî. el-Cerhu ve’t-ta’dîl. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi Dairetü’l-meârif el-Osmaniyye, 1952.
- Riyâzîzâde, Abdullatif b. Muhammed. Esmau’l-kütüb el-mutemmim li Keşfi’z-zunun. thk. Muhammed et-Tunci. Dımaşk: Darü’l-fikr, 1983.
- Sa’îdî, Alican. Ber-resî-yi vaz’iyyet-i ictimâ’î-yi Gaznî-yi asr-ı Gazneviyân. Gaznî bister-i temeddün-i şark-ı İslamî, Mecmû’a mekâlât, Tehran: İntişarat-ı İrfan, 2014.
- Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanife ve ashâbihî. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1985.
- Sedikî, Celaluddin. Merakiz-i Amoziş ve Perveriş-i ahd-i Timuriyan. (Derleyen, Faryabi Poya), İrfan: 6. Sayının Eki, 1986.
- Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed b. Mensur et-Temimî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimi el-Yemânî vd. Haydarâbâd: Meclis-ü Dâireti’l-Meârif, 1962.
- Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed b. Mensur et-Temimî. el-Müntehab min mu’cem-i şuyûhı’s-Semânî. thk. Muvaffak b. Abdillah b. Abdilkadir. Rıyad: Darü Alemi’l-Kütüb, 1996.
- Sem’anî, Abdulkerîm b. Muhammed et-Temimî. et-Tahbîr fi’l Mu’cemi’l-Kebîr. thk. Münîre Nâci Salim. 2 Cilt. Bağdat: Riâsetu Divâni’l-Evkâf, 1975.
- Siddiqi, JAWAD. Afganistan’da Yüksek Öğretiminde Din Eğitimi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
- Süllemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. el-Huseyn b. Muhammed b. Musa b. Halid b. Salim. Tabakatü’s-sufiyye. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Süyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hüsnü’l-muhadara fî târih-i Mısır ve’l-Kahire. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 2 Cilt, Mısır: Darü İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, 1967.
- Şahinoğlu, M. Nazif. “Bahâeddin Veled”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/460-462. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
- Şenel, Abdülkadir. “Molla Miskin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/259-259. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
- Şener, Mehmet, “Ebu Mutî’ el-Belhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/194-195. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah. el-Bedru’t-tâli’ fî mehâsini men ba’de’l-karni’s-sâbi’, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
- Talim ve Terbiye-i İslami Sınfı Heştum ve Nuhum, 8. ve 9. sınıf din eğitimi ders kitapları. Afganistan: Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 2011.
- Temimî, Takiyyuddîn b. Abdulkâdir el-Gazzî el-Mısrî. et-Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv, 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütüb, 1970.
- Tûnikî, Mahmud Hasan. Mu’cemu’l-musannifîn. Beyrut: Matbaa Weznkoğaraf Tabbare, 1926.
- Vâiz-i Belhî, Ebû Bekr Abdullah b. Ömer b. Muhammed b. Dâvûd. Fzdâilu Belh. Far. çev. Abdullah Muhammed b. Hüseyin Hüseynî Belhî, Tashih ve haşiye, Abduhay Habibî, Cengelek, İran: Tahran, 2009.
- Varol, M. Bahaüddin. Hulefâ-i Raşidin Dönemi Eğitim ve Öğretim Faaliyetlerine Genel Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, 479-504.
- Wensinck, A. J., “Mescid”. İslam Ansiklopedisi. 8 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1973.
- Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2006.
- Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Tarihu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a’lam. 52 Cilt. thk. Ömer Abdusselam et-Tedmerî, Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabî, 1993.
- Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Tezkiretü’l-huffâz. Zeyli ile birlikte, 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, 1998.
- Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Marifetü’l-kurrâı’l-kibâr a’la’t-tabakat-ı ve’l-a’sâr. thk. Beşşar, Avâd, Şuayb el-Arnavut, Salih Mehdî Abbas, 2 Cilt. Beyrut: Müessisetü’r-Risale, 1984.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmud b. Muhammed. Esâsu’l-belaga, thk. Muhammed Basil Ûyûnu’s-sûd, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmîyye, 1998.
- Ziriklî, Hayrettin b. Mahmud b. Muhammed. el-A’lâm, 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.