An Overview of Makkī b. Abū Tālib’s Work al-Kashf in the Context of Tawjeeh al-Qirāʾat Mekkî b. Ebî Tâlib’in el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırâʾâti’s-Seb’ Adlı Eserine Tevcîhü’l-Kırâʾat Bağlamında Bir Bakış
Abstract
The science of qirāʾat which is described as different reading styles of the Qur'anic words, has emerged during the time of the Prophet Muhammad (pbuh). This is a clear case in the sources that started with the Prophet’s permission to read Quranic verses in one’s own dialect and is also known as “the seven letters”. Because of this, the Prophet permitted people to read the words of revelation according to their dialects and he also practiced like this. As it is mentioned in the sources, it may not be possible to talk about the existence of tarjeeh or hujjah for this period. Although it cannot be said that there are a systematic and methodical tarjeeh and hujjah phenomenon in this period, in this period the nucleus of tarjeeh and hujjah emerged since different reading styles started and the companions of Prophet who did not like the reading of each other criticized these readings. In this study, firstly we deal with the seven letter case of Qur'anic reading differences, the historical background, and the development process of ihtijaj. Afterward, the place and importance of the subject within the Qur'anic sciences will be determined and Makkī b. Abū Tālib’s work al-Kashf will be analyzed.
Kur’ân lafızlarının okunuş keyfiyetleri olarak tanımlanan kıraat olgusu, Hz. Peygamber döneminde hayatiyet kazanmıştır. Bu durum, farklı kıraatlerin ortaya çıkmasında önemli rolü olan “yedi harf” diye de bilinen, Hz. Peygamber’in insanlara vahiy lafızlarını kendi lehçelerine uygun olarak okuyabilme serbestisini tanımasıyla başlamıştır. Bu ruhsatın neticesi olarak Hz. Peygamber vahyin farklı lehçelerle okunmasına izin vermiş, kendisi de bu şekilde uygulamıştır. Her ne kadar tercih ve hüccet olgusunun sistematik anlamda bu dönemde varlığı söylenemese de, farklı okuma biçimlerinin başlaması, bunun akabinde birbirlerinin okuyuşlarını tenkit eden sahabenin kendi okudukları kıraati savunmak maksadıyla meseleyi Hz. Peygamber’e taşıması, söz konusu hüccetin nüvesinin bu dönemde olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada öncelikle, İbn Mücahid’e kadarki süreçte kıraat ilminin sistematik tekâmülünde önemli yere sahip ihticâc olgusunun tarihsel arka planı ve gelişim sürecine dair hususların tespiti yapılacaktır. Ardından hüccete dair çalışmaların bir numunesi ve bu alanın önemli çalışmalarından Mekkî b. Ebî Tâlib’in (ö. 437/1045) el-Keşf adlı eseri tahlil edilecektir.
Keywords:
References
- Abdu’l-Ali el-Mes’ul. Mustalahâti ‘ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye vemâ yeteallak bihî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
- Abdulfettah, Abdulgani el-Kâdî. el-Vâfî fî şerhi’ş-şâtıbiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2012.
- Ahfeş, el-Evsat. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Faiz Faris. Amman: Dâru’l-Beşîr, 1981.
- Ahmed b. Muhammed b. Kemal. er-Riyâdu’n-nadira fî tevcihi’l-kırâât. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2016.
- Akaslan, Yaşar, “İbnü’l-Cezerî’nin Yedi Harf Meselesi Üzerindeki Fikirleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18 (2018): 265-303.
- Akkuş, Murat. “Türkiye’deki Farklı Kıraat Anlayışlarıyla İlgili Değerlendirmeler”, Mütefekkir 3/6 (2016): 293-303. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.284537.
- Akkuş, Murat. “İbn Aşur’un Tefsirinde Fonetik Yönden Kıraatlerdeki Farklılıklar”, Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 3 (2018): 4-15.
- Altıkulaç, Tayyar. “Mekkî b. Ebû Tâlib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28: 575-576. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- Başkan, Ömer. Anlamı Etkileyen Kıraat Farklılıklarının Tevcihi. İstanbul: Rağbet Yay. 2015.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. Trc. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1987.
- Cermî, İbrahim Muhammed. Mu’cemu ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Darul-Kalem, 2001.
- Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf Hanefî. Kitâbu’t-tâ’rîfât. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2003.
- Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Marifet Yay. 2001.
- Çetin, Abdurrahman, Kur’ân-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar yay. 2005.
- Dağ, Mehmet Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yay., 2011.
- Dağ, Mehmet,“Kıraat İlminin Akademik Serencamı –Araştırma Mantığı ve Biçimi Üzerine“ EKEV 56, (2013): 311-324.
- Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair” Marife 7/2 (2007): 57-110. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343839.
- Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. Kitâbu’t-teysir fi’l-kıraati’s-seb’. Beyrut: Daru‘l-Kütübü‘l-İlmiyye, 2005.
- Dânî. Câmi’ul-beyân fi’l-kırââti’s-seb’. Thk. Abdurrahim Tarhûnî. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.
- Devserî, Muhtasaru’l-ibârât li mu’cemi mustalahâti’l-kırâât. Riyad: y.y., 1429/2008.
- Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. İthâfu fudalâi'l-beşer bi'l-kırââti'l-erbaate aşer. Thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2007.
- Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yay. İstanbul: 2018.
- Gökdemir, Ahmet. “el-Mürşidü’l-Vecîz ve en-Neşr Bağlamında Ebû Şâme İle İbnü’l-Cezerî’nin Kur’an Tilâvetine Bakışı”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2019): 103-122.
- Halil b. Ahmed. Kitâbü'l-ayn. Thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
- Hamed, Ganim Kadduri. Ebhas fi ulumi’l-Kur’ân: el-kıraatü’l-Kur’âniyye - el-mushaf ve resmuhu. Amman: Daru Ammar, 2006/1426.
- Hanay, Necattin. “Şâz Kıraat Olgusuna Taberî Vechesinden Bir Bakış” Mütefekkir 4/8 (2017): 291-296. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.375192.
- İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib. el-Muharraru’l-vecîz. Thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- İbn Ebî Meryem, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Nasr b. Alî b. Muhammed eş-Şîrâzî el-Fesevî. Kitâbu’l-mûdah fî vücûhi’l-kırââti ve ‘ilelihâ. Thk. Ömer Hamdan Kebîsî. Cidde: by. 1414/1993.
- İbn Fâris Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris. Mu’cemu mekâyisi’l-lüga. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1979.
- İbn Galbûn, Ebu’l-Hasen Tahir b. Abdilmün’ım. et-Tezkira fi'l-kırââti's-semân. Dımeşk: Darul-Gavsân li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2009.
- İbn Haleveyh. Muhtasaru fî şevâzzi’l-Kur’ân. Thk. Gotthelf Bergstrasser. Beyrut: Müessesetü’r-Riyât, 2009.
- İbn Hallikân, Ebu Abdillah Hüseyin b. Ahmed. Vefeyâtu’l-A’yân ve enbâü ebnâi'z-zemân (mimma sebete bi’n-nakl evi’s-sema ev esbetehü’l-a’yân) Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Daru Sadr, 1978.
- İbn Manzûr. Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-Arab, 16 cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, t.s.
- İbn Mücâhid. Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî.
- Kitâbu’s-Seb’a. Thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Mearif.
- İbn Sad, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Daru Sadır, 1968.
- İbn Tagriberdi, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf. en-Nücûmü'z-zâhire fî mülûki Mısır ve'l-Kahire. Mısır: Dâru’l-Kütüb.
- İbn Usfûr, el-İşbilî. el-Mümti' fi't-tasrif. 2 Cilt. Thk. Fahreddin Kabave. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1987.
- İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed b. Ebu Zür’a. Huccetü’l-kırâât. Dımeşk: Müessesetu’r-Risâle, 2014.
- İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-Aşr. 3 Cilt. Thk. Cemâluddîn Muhammed Şeref. Tantâ: Dâru’s-Sahabe li’t-Türâs, 2014.
- İbnü’l-Cezerî, Gayetü'n-nihaye fî tabakati'l-kurrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
- İbnü’l-Kâsıh el-Bağdâdî, Ebü'l-Bekà Nûreddin Ali b. Osman b. Muhammed el-Uzri. Mustalahu’l-işârât fi’l-kırâati’z-zevâidi’l-merviyye ‘ani’s-sikât. Thk. Ahmed b. Muhammed el-Vehbî. Amman: Dâru’l-Fikr, 2006.
- İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Mahmud el-Arnaut. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1986.
- İbnü’l-Vecîh el-Vâsıtî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdülmümin. el-Kenz fî’l-kıraâti’l-aşr. Thk. Halid Meşhedânî. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-Diniyye 2004.
- İnanç, Yonis. Teşekkül Sürecinde Nahiv-Kıraat İişkisi. İstanbul: İFAV Yay., 2016.
- Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Aanlamaya Etkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
- Koyuncu, Recep, Kıraat ilmi-Takrîb Usûlü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yay. 2018.
- Koyuncu, Recep. “Molla Gürânî’nin Ref’ul Hitâm an Vakfi Hamza ve Hişâm Adlı Risalesinin Tahkikli Neşri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2017): 154-157.
- Ma’sarâvî, Ahmed ‘İsâ. el-Fütühât fi’l-kırââti’l-aşr şerhan ve tevcihan. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-İmam Şatıbiyye, 2017.
- Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto yay., 2016.
- Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. Ebu Muhammed b. Hammus b. Muhammed. el-İbâne ‘an me’âni’l-kırâât. nşr. Abdulfettah İsmail Şelebi. Mısır, ts.
- Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-Keşf ‘an vücûhi’l-kırââti’s-seb’ ve ileliha ve huceciha. Thk. Abdulfettah İsmail Çelebi. Kahire: Darul-Hadîs, 2007.
- Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. et-Tebsıra fi’l-kırââti’s-seb’. Thk. Muhammed Gavs en-Nedvî. Bombay: Dâru’s-Selefiyye, 1982.
- Mertoğlu, M Suat. “Hârun b. Musa el-Ezdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. EK-1: 536-537. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
- Muhammed Mustafa, Ali ‘Ulve. Me‘âlimu’t-tevcih ve’l-ihticâc li’l-kırââti’l-Kur’âniyyeti’l-mütevâtira. 2 cilt. Tantâ: Dâru’s-Sahabe li’t-Türâs, 2016.
- Muhammed Salim Muhaysin. Mu’cemü huffazi’l-Kur’ân ‘abra’t-târîh. Beyrut: Dâru’l-Cîyl, 1992.
- Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccac. Sahih-i Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire: Daru İhyai Kütübi’l-Arabiyye, 1956.
- Nüveyrî, Muhammed b. Kasım. Şerhu tayyibeti’n-neşr fi’l-kıraâti’l-‘aşr. 2 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
- Öğmüş, Harun. “Tefsirde Şiirle İstişhad Açısından Hicrî 2. Asrın Önemi”. Tarihten Günümüze Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: 2009: 345-361.
- Taşpınar, Kadir. "Kıraat-Nahiv İlişkisi Bağlamında Ebussuud Efendi’nin Tefsirinde Yer Alan Kıraat Vecihleri", İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 3/1 (2017): 113-138.
- Temel, Ali. Dilbilimsel Tefsirlerde Kıraatlere Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
- Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. 2. baskı İstanbul: İFAV yay., 2018.
- Tirmizî, Muhammed b. İsa. Sünen. Thk. Ahmed Muhammed Şakir-Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire: Mustafa Babi el-Halebi, 1975.
- Ünal, Mehmet. “Bir Kırâat Terimi Olarak Hüccet’in Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 1 (2004): 69-83.
- Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr yay., 2005.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Hüccet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 445-446. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
- Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ b. Muhammed. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Abdussettar Ahmed. Kuveyt: lecne Türasi’l-Arabi, 1965.
- Zemahşerî, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Esâsu’l-belâga. Thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd, 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ: es-siretü’n-nebeviyye. Thk. Beşşar Avvad Ma'ruf. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1996/1417.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü'l-meşâhir ve'l-a'lâm, Thk. Beşşar Avvad Ma'ruf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed. Ma'rifetü'l-kurrâi'l-kibâr ale't-tabakât ve'l-a'sâr. Thk. Tayyar Altıkulaç, 4 cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 1995/1416.