A Review on Some Poems Related to the Tafseer Science, Mufasseers and Tafseers Tefsir İlmi, Müfessirler ve Tefsir Eserleri Hakkında Yazılmış Bazı Şiirlere Dair İnceleme
Abstract
The poetry has got a great importance in expressing the people’s emotions and opinions. This fact was mentioned by The Prophet and the poetry was used as a struggle tool against the opposite side during the first two centuries of Islam. The companions whom followed The Prophet’s foot steps also used the poetry in the social and scientifc life. The poetry among the Islamic Sciences was used especially in the tafseer discipline. Usually, the poetry was used in order to explain the verses’ meanings or to strengthen the interpretation but sometimes it is also proven to be used to praise or criticise a mufasseer or a tafseer work or to give information about the content of the work. Being vast majority of them about the works which were taught in Ottoman Madrasahs and their authors, other poems were also written about different authors from different time periods and their tafseer studies. These poems are important because they give us information about the significance of Tafseer discipline and its relation with literature, alongside the general idea of the people about tafseer discipline, tafseer works and their authors.
İnsanların duygu ve düşüncelerini aktarmada şiir büyük bir öneme sahiptir. Bu gerçek Hz. Peygamber tarafından da dile getirilmiş ve asr-ı saâdette şiir karşıt düşüncelerle mücadele aracı olarak kullanılmıştır. Hz. Peygamber’in izinden giden sahabe de şiiri sosyal ve ilmî yaşamında kullanmıştır. Şiire İslami ilimler içerisinde özellikle tefsir ilminde başvurulmuştur. Ağırlıklı olarak ayetlerin anlamlarına açıklık kazandırmak ya da yorumu zenginleştirmek için başvurulan şiirin yer yer tefsir ilmini, bir müfessiri, tefsir eserini övmek ya da eleştirmek yahut da eserin içeriği hakkında bilgi vermek için kullanıldığı da görülmektedir. Çoğunluğu Osmanlı medreselerinde okutulan eserler ve müellifleri hakkında olmakla birlikte çeşitli dönemlerde yaşamış şahıslarla onların tefsir eserleri hakkında şiirler yazılmıştır. Bu şiirler bize tefsir ilminin öneminin yanı sıra bu ilmin edebiyatla olan bağını ve de yazıldığı dönemde insanların tefsir ilmi ve tefsir eserleri ile bu eserlerin müelliflerine ilişkin bakış açısı ve tutumlarına ışık tutması açısından da önemlidir.
Keywords:
The Tafseer Science, Poetry, Glassator, Tafseer, Criticisizm, Praise
Tefsir İlmi, Şiir, Müfessir, Tefsir, Eleştiri, Övgü
References
- Akk, Halid Abdurrahman. Usûlü’t-tefsir ve kavâiduh. Dımeşk: Dâru’n-Nefâis, 2003.
- Aktaş, M. Nurullah. “Tefsir Usûlünde Nazım Geleneği: Zemzemî ve Manzûmetun fi’t-Tefsîr Adlı Manzum Eseri”. Ekev Akademi Dergisi 20/65 (Kış 2016): 357-279.
- Altaş, Eşref, Fahreddin er-Razi’nin İbn Sina Yorumu ve Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
- Askalânî, Ali b. Hacer. Lisanü’l-mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî, 1986.
- Aydın, Atik. Taberî’nin Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
- Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebubekr Hatib. Târîhu Bağdat. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-âʻrifîn esmâü’l-müellifîn âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1955.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi - Tabakâtü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Ravza
- Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebî Abdillah. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dârı Tavki’n-Necât, 1422.
- Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınları, 1975.
- Canpolat, Mustafa. “Şiir ve Dil”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi (1994): 155-170.
- Cerrahoğlu, İsmail. “Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 260-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Cerrahoğlu, İsmail. “Es-Sa’lebî ve Tefsiri”. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi 4 (1980): 55-60.
- Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh, tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-Aʻrabiyye. Thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, ts.
- Çelik, Ahmet. Tasavvufî Tefsir Âlûsî Örneği. Erzurum: Ekev Yayınevi, 2002.
- Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
- Durmuş, İsmail. “Safedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 447-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
- Durmuş, İsmail. “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 144-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- Ebû Hayyân Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
- Ebû Hayyân Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelûsî. Dîvânı Ebî Hayyân. Thk. Ahmed Matlûb, Hatice el-Hadîsî. Bağdat: Matbaatü’l-Âʻnî, 1969.
- Ebüssuûd b. Muhammed el-Amâdî. Tefsîru Ebissuûd, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
- Elmalılı M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
- Eymen Abdülmecîd Osman Ali. et-Tevcîhu’n-nahvî ʻınde Ebî Hayyân el-Endelûsî min hılâl-i tefsiri’l-Bahri’l-muhît, dirâse fî dav’i nazariyyeti’s-siyâk. Doktora Tezi, Câmiʻatü Benî Suveyf, 2016.
- Fayda, Mustafa, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- Gür, Süleyman. Kâzî Beyzâvî Tefsîrinde Belâgat İlmi ve Uygulanışı. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
- Ğazâvî, Abba. Târîhu’l-edebi’l-Aʻrabî fi’l-Irâk. 2 Cilt. Matbaatü’l-Mecmûu’l-Irâkî, 1962.
- Hamevî, Şihâbüddîn Ebî Abdillâh Yâkût b. Abdillâh. Muʻcemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dârı Sâdır, 1977.
- Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
- İbn Düreyd, Ebûbekr Muhammed b. Hasan. Dîvânı İbn Düreyd. thk. Ömer b. Salim. Dabi: Matbaatu Golden City,
- İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed. Vefeyâtü’l-aʻyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
- İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Aʻrab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
- İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Yakub. el-Fihrist. Thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Daru’l-Marife, 1997.
- İbnü’l-Cevzî, Şemseddin Ebu’l-Hayr. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
- İbrahim Hakkı Erzurûmî. Tertîbu’l-uʻlûm. 06 Mil Yz A 4130: 266a-281b. Milli Kütüphane.
- Kâfiyeci, Ebû Abdillah Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fi kavâʻid-i iʻlm-i’t-tefsîr. Thk. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
- Kaplan, Mehmet - Enginün, İnci - Emil, Birol. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II -1865-1876-. İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
- Karaismailoğlu. Adnan. “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 16-18. İstanbul, TDV Yayınları, 1999.
- Kâtip Çelebi. Mustafa b. Abdillah. Kitâbu Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütü ve’l-fünûn. Thk. Muhammed Şerâfettin Yaltkaya - Muallim Rıfat. 2 Cilt. Beyrut: ts.
- Kara Osman. ”Vâhidî ve Tefsîrindeki Metodu”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2013/2): 296-316.
- Kaya, Mehmet. “Bilimsel Tefsir ve Değişim”. Mütefekkir 3/5 (Haziran 2016): 195-223.
- Kaya, Mehmet. “Hak Dini Kur’an Dili Tefsirinde Şiirle İstişhâd”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/1 (2017): 9-42.
- Kaya, Mehmet. İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü - Zemahşeri Örneği. Çorum: Bir Medya, 2014.
- Kaya, Mesut. “El-Keşşâf’ta Gizli İ’tizâl: ez-Zemahşerî’nin Tefsir Mukaddimesi Üzerinden Halku’l-Kur’an Tartışmaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (2015): 107-135.
- Maden, Şükrü. “Tefsirde Şerh Haşiye ve Talika Literatürü”. Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 3/1 (2014): 183-220.
- Makarrî, Ahmed b. Muhammed et-Tilsimânî. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb. Thk. Hasan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
- Merʻaşî Muhammed b. Ebîbekr Saçaklızade. Tertîbü’l-uʻlûm. Trc. Zekeriya Pak, M. Akif Özdoğan. Ankara: Ukde Kitaplığı, 2009.
- Mertoğlu, Mehmet Suat. “Saʻlebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 28-29. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
- Mîr Basrî. Aʻlâmu’l-edeb fi’l-Irâki’l-hadîs. 2 Cilt. Londra: Dâru’l-Hikem, 1994.
- Müslim b. Haccâc Ebu’l-Hasen. Sahihu Müslim. 2 Cilt. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî, Beyrut: ts.
- Nâkûrî, Ebu’l-Feyz el-Feyzî. Sevâtiu’l-ilhâm fî tefsîri kelâmi’l-Meliki’l-Allâm. Thk. es-Seyyid Murtazâ eş-Şîrâzî. 6 Cilt. Merkez-i Tahkîkât-i Kampyûtrî Ulûm-i İslâmî,
- Öğmüş, Harun. Câhiliyye Döneminde Araplar - Cahiliyye Şiirine Göre İslam Öncesi Arap Toplumu ve Kur’ân’ın Getirdiği Değişim. İstanbul: İz Yayınları, 2013.
- Özdemir, Ali İhsan. “Ebû Ca’fer et-Taberî ve Camiu’l-Beyân An Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân Adlı Tefsirinin Özellikleri”. İslami Araştırmalar Dergisi 14/1 (2001): 150-156.
- Öztürk, Mustafa. “Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış”. İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi. (İstanbul 2-6 Ağustos 2010): 91-160.
- Parlatır, İsmail - Gözaydın, Nevzat - Zülfikar, Hamza - Aksu, Tezcan - Türkmen, Seyfullah - Yılmaz, Yaşar. Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu
- Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer Hüseyn. Tefsiru’l-Fahri’r-Râzî (Tefsîru’l-kebîr - Mefâtîhu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
- Süyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr. Buğyetü’l-vuât min tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. Thk. Muhamm
- Süyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr. el-İtkân fî uʻlumi’l-Kur’ân. Suudi Arabistan: Merkezü’d Dirâsâti’l-Kur’âniyye, ts.
- Süyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr. el-Müzhir fî uʻlûmi’l-luğa ve envâihâ. Şerh eden ve thk. Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ Bek v.dğr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 2008.
- Süyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr. Tabakâtü’l-müfessirîn. Thk. Ali
- Şanal, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14 (2003/1): 149-168.
- Şihrî, Abdurrahman b. Maʻâda. eş-Şâhidü’ş-şiʻrî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1431.
- Tokâtî, Rızâ’î İshâk b. Hasan. Nazmü’l-Uʻlûm. 06 Mil Yz A 2817/1, 7b-8a. Milli Kütüphane.
- Tümer, Günay. “Arâisü’l-Mecâlis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 265-266. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Beyzâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 100-103. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmus. Thk. Mustafa Hicâzî. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1983.
- Zemzemî, İzzeddin b. Ali. Manzûmetü’z-Zemzemî fî usûli’t-tefsîr. Erişim: 22.02.2018. https://muhibaddeen.files.wordpress.com/2014/05/d 985d986d8b8d988d985d8a9dd8a7d984d8b2d985d8b2d985d98a.pdf.
- Zerkeşî, Bedreddin, Muhammed b. Abdillah. el-Burhan fî uʻlûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts.
- Zirikli, Hayreddin. el-Aʻlâm –Kâmûsu terâcîmi li eşheri’r-ricâl-i ve’n-nisâb mine’l-aʻrab ve’l-müste’ribîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.