Linguistic Approaches to the Quranic Verses in Hâşiye ale’l-Keşşâf At-tributed to Jamâleddîn Aksarâyî Cemâleddîn Aksarâyî’ye Nispet Edilen Hâşiye ale’l-Keşşâf’ta Ayetlere Dilbilimsel Yaklaşımlar
Abstract
In the interpretation of Qur’an, linguistic tafsir is the first and ancient method that a mufassir refers to. Although Zemahşerî’s al-Keşşâf which aimed to apply the Mu’tazila way of thinking on the verses have been criticized, because of its unique linguistic interpretations, it has the identity of being a source that the mufassirs in every comprehension have referred to. Because of this feature, several mufassirs have performed exegesis and annotation studies on it. One of these studies is Hâşiye ale’l-Keşşâf which is connected to Jamal al-Din Aksarayî (d. 791/1388) and located in Manisa City Public Library, in Manisa Akhisar Zeynelzade collection and stored in the archive number 45 Ak Ze 422. We think it is mistaken for his missing annotation in Süleymaniye Library Carullah Collection no 208 and as a result of the search we did, we have made firm that this work is an annotations written about al-Baydawi (d. 638/1286) Anwar al-tanzil and its author is Jamal al-Din Ishaq al-Qaramani (d. 933/1527). In this book, the Quranic verses were interpreted in terms of linguistics, meaning of the words, lexicalize, syntax and rhetoric, and also noun/verb differences of the word and the meaning differences. In this study we are going to examine the linguistic interpretations of the Quranic verses in Hâşiye ale’l-Keşşâf attributed to Jamaleddin Aksarayi.
Dilbilimsel tefsir Kur’an yorumunda müfessirin ilk başvurduğu ve de tarihsel açıdan en kadim yöntemdir. Mutezilî düşünce biçimini ayetler üzerinde uygulamayı hedefleyen bir tefsir olarak Zemahşerî’nin el-Keşşâf adlı eseri, bu özelliğiyle eleştirilse de barındırdığı eşsiz dilbilimsel yorumlar sebebiyle hemen her anlayıştaki müfessirin başvurduğu bir kaynak olma hüviyetine sahiptir. Bu özelliği sebebiyle üzerinde birçok muhtasar, şerh ve haşiye çalışması yapılmıştır. Keşşâf haşiyelerinden biri de Manisa İl Halk Kütüphanesi Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu 45 Ak Ze 422 numaralı arşivde kayıtlı Cemaleddin Aksarâyî (ö. 791/1388)’ye nispet edilen Hâşiye ale’l-Keşşâf’tır. Yaptığımız araştırmada bu eserin, Beyzâvî (ö. 638/1286)’nin Envâru’t-tenzîl’i üzerine yazılmış bir haşiye olduğunu ve de yazarının Cemâleddin İshâk el-Karamânî (ö. 933/1527) olduğunu tespit etmiş bulunmaktayız. Eserde ayetler dilbilimsel açıdan kelime anlamı, iştikak sarf, nahiv ve belagat ilmi açısından yorumlanmış, sıkça kelimenin irab farklılığına ve bu durumda ortaya çıkan anlam farklılıklarına değinilmiştir. Biz bu çalışmada Cemâleddîn Aksarâyi’ye nispet edilen Hâşiye ale’l-Keşşâf adlı eserdeki ayetlerin dilbilimsel yorumlarını inceleyeceğiz.
Keywords:
Linguistic Tafsir, Aqsarayî, Qaramani, Hâşiye ale’l-Keşşâf, Critics
Dilbilimsel Tefsir, Aksarâyî, Karamânî, Hâşiye ale’l-Keşşâf, Eleştiri
References
- Ata, Ramazan, Selçukludan Osmanlıya Aksaray Okulu, Hüner Yay. Konya 2016.
- Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mesud, Meʿâlimu’t-Tenzîl –tefsîru’l-Beğavî, Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, thk. Abdürrezzâk el-Mehdî, Beyrut 1420.
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʿaşlî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1418.
- Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, DİA, İstanbul 2011, ss.281-290.
- Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Meral Yay. İstanbul ty..
- Cerrahoğlu, İsmail, Kur’ân Tefsîrinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Âmiller, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1968.
- Tefsir Tarihi, Fecr Yay. Ankara 2005.
- Donuk, Suat, “Cemâleddin İshak el-Karamânî’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (DEAD), İstanbul (2016): 16, ss. 77-144.
- “Cemâleddin İshak el-Karamânî ve Onun Namazla İlgili Bilinmeyen Bir Mesnevisi”, The Journal of Academic Social Science Studies, (JASSS), Winter, nu. 40, I, (2015): ss. 259-282.
- Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî, el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr, thk. Sıdkî Muhammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420.
- Ebu’s-Suûd Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, Tefsîru Ebi’s-Suûd- İrşâdu’l akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm-, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ty..
- Fehd er-Rûmî, b. Abdirrahmân b. Süleymân, Buhûs fî usûli’t-tefsîr ve menâhicuh, Mektebet-ü’t-Tevbe, ty..
- Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Meâni’l-Kur’ân, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1983.
- Füneysân, Suûd b. Abdillah, İhtilâfu’l-müfessirîn esbâbuhû ve âsâruhû, Riyad 1997.
- Karamânî, Cemâleddin İshâk, Hâşiye ale’l-envâri’t-Tenzîl, Manisa İl Halk Kütüphanesi Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu, Nu. 45 Ak Ze 422.
- en-Nesâihu’s-sûfiyye fî mevâizi’d-dîniyye, İzmir Millî Kütüphanesi, Nu. 2016 1. 3.
- Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah, Kitâbu Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb-i ve’l-fünûn, thk. Muhammed Şerâfettin Yaltkaya, Muallim Rıfat, Beyrut ty..
- Kaya, Mehmet, İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü –Zemahşerî Örneği- Bir Medya, Çorum 2014.
- Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul 1996.
- Mustafa Karagöz, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı, Ankara Okulu Yay. Ankara 2010.
- Müsâid Müslim Abdullah, Gelişme Döneminde Tefsir, çev. Muhammed Çelik, İstanbul 2006.
- Müslim b. Haccac, Ebu’l-Huseyn, Sahîhu Müslim, thk. Nahar Muhammed el-Firyâbî, Dâru Tayyibe, Riyad 1426.
- Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Tefsîru’n-Nesefî –Medâriku’t-Tenzîl ve hakâiku’t-Te’vîl- thk. Yusuf Ali Büdeyvî, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut 1998.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref, el-Minhâc şerhu Sahîhi’l-Müslim b. el-Haccâc, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1392.
- Öngören, Reşat, “Karamânî, Cemâleddin İshâk”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, ss. 448-449.
- Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (13. yy-18. yy), İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2-6 Ağustos 2010, ss. 91-160.
- Taşköprizâde, eş-Şekâiku’n-nuʿmâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Usmâniyye, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1975.
- et-Tayyâr, Musâid b. Süleymân, Mefhûmu’t-tefsîr ve’t-te’vîl, Dâr-ı İbn Cevzî, 1427.
- Vâhidî, Ebû Huseyn Ali b. Ahmed, el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz, thk. Safvân Adnan Dâvûdî, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Beyrut 1995.
- Yavuz, Salih Sabri, “Kestelî”, DİA, Ankara 2002, XXV, s. 314.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. Seriyy b. Sehl, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû, thk. Abdulcelîl Abduh Çelebi, Beyrut 1988.
- ez-Zehebî, Mustafa Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2005.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer, el-Keşşâf an hakâikı’t-Tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1407.
- Zirikli, Hayreddin, el-A’lâm –kâmûs-u terâcîm-i li eşheri’r-ricâl-i ve’n-nisâb mine’l-Arabi ve’l-müste’ribîne ve’l-müsteşrikîn-, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.