Fiqh Education in Today’s Afghanistan Günümüz Afganistan’ında Fıkıh Öğretimi
Abstract
In the beginning of spreading of Islam in todays Afghanistan, some sahaba (companions of the prophet Mohammad) and tâbi’ûn (followers; muslims who saw the sahaba) scholars have been sent to this region for teaching the Islamic religion in general and especially Islamic fiqh (Islamic jurisprudence). In short time, many famous fiqh scholars were educated from this region, they undertook this duty and continued this education until today. The fiqh education that started in mosques in the begining, continued also in madrasas after some time. Today the fiqh lessons have been included in modern primary, secondary and high schools’ curriculum, as well as the formal and informal madrasas. In higher education, the fiqh classes are included in law faculties’ curriculum as well as shariah (theology) faculties. This article provides informations and evaluations about the mentioned issues.
Afganistan’a İslam’ın girdiği yıllarda, genel olarak İslam dinini, özel olarak da fıkıh ilmini öğretmeleri için bazı sahabi ve tabiûn âlimler gönderilmiştir. Çok fazla zaman geçmeden bu topraklarda birçok fıkıh âlimi yetişip bu görevi üstlenmiş ve günümüze kadar bu sistem devam edegelmiştir. İlk başta sadece mescit ve camilerde başlayan fıkıh öğretimi daha sonra mescit ve camilerin yanı sıra medreselerde de yaygınlaşmıştır. Günümüzde ise modern eğitim müfredatına dâhil edilerek resmi ve gayri resmi medreselerin yanı sıra düz okulların ilk, orta ve lise kısımlarında da fıkıh dersleri okutulmaktadır. Yükseköğretimde de fıkha dair dersler, şer’îyât fakülteleri ve hukuk fakültelerinin ders müfredatında yer almaktadır. Elinizdeki çalışma buna dair bilgi ve değerlendirmelere yer vermektedir.
Keywords:
Afghanistan, Education of Fiqh, Fiqh Scholars, Education Methods
Afganistan, Fıkıh Öğretimi, Fıkıh Âlimleri, Öğretim Metodu
References
- “Talim ve Terbiye-i İslami Sınfı Heştum ve Nuhum”, (8. ve 9. sınıf din eğitimi ders kitapları). Afganistan Eğitim Bakanlığı Yayınevi 2011.
- Acar, Abdurrahman, “Seçuklu Medreseleri ve İslam Kültür ve Medeniyetine Kazandıkları”, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, (31.05-01.06 2007), İsparta.
- Bağdâdî, İsmail Paşa, İsmail b. Muhammed b. Emîn b. Mîr Selîm, Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, Darü’l-ihyai’t-türasi’l-Arabî, Beyrut ty.
- Bağdadî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdilganî, et-Takyîd fî ma’rifeti rüvvati’s-sünen ve’l-mesânîd, thk. Kemal Yususf el-Hût, 1. bs. Darül-kütüb’il-ilmiyye, Beyrut 1408/1988.
- Bağdâdî, el-Hatîb, Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed Ebû Bekir, Târîhu Bağdâd, thk. Beşşar Avâd Ma’rûf, 1. bs., Dârü’l-garbi’l-İslamî, Beyrut 1422/2002.
- Bouamrane, Chikh, İslam tarihinde eğitim-öğretim kurumları, çev. Nesimi Yazıcı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 279-285.
- Brockelmann, Carl, Tarihu’l-edebi’l-Arabî, çev. Abdulhalim en-Neccâr, 5. bs., Dârü’l-maârif, Mısır ty.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad el-Fârâbî, es-Sıhâh, 4. bs., Dâru’l-İlmi’l-melâîn, Beyrut 1990.
- Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, thk. İbrâhim Ebyârî, 1. bs. Dâru’l-kitabi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985.
- Cüzcanî, Ebû Amr Minhacuddin Osman, Tabakât-i Nasırî (tashih, karşılaştırma, tahşiye ve ta’lik, Abdulhay Habibi), 2. bs., Poheni Matbaa, Kabil, 1964.
- “Guzariş-i Faaliyet-hâ-yı Vizaret-hânehâ ve Müessisât Tayı Sal-ı 1369” De Afganistan Kalanay (Afganistan Yıllık Dergisi), sy: 56, 1990.
- Ebû Zehre, Muhammed, Ebû Hanife, 2. bs. Dâru’l-fikri’l-Arabî, Kahire 1369/1947.
- Muderris, Abdullatif, Muhammed Mahrus, Meşâihu Belh mine’l-Hanefîyye ve mâ inferedû bihi mine’l-mesaili’l-fikhiyye, ed-Dâru’l-Arabiyye, Bağdad 1979.
- Endişmend, Muhammed İkram, Mearif-i Asri-yi Afganistan (1903-2010), İntişarat-i Meyvend, Kabil-Afganistan 2011.
- Ğavcı, Vehbi Süleyman, Ebû Hanife en-Nu’man, 6. bs. Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1420/1999.
- Habibî, Abdulhay, Tarih-i Afganistan ba’d az İslâm, İntişârât-ı Efsûn, İran 2002.
- Halilî, Ebû Ya’la, Halil b. Abdillah b. İbrahim, el-İrşad fi ma’rifeti ulemâi’l-hadis, thk. Muhammed İdris Omer İdris, 1. bs., Mektebetu’r-rüşd, Rıyad 1409/1989.
- Hamevî, Ebû Abdillah Ya’kut b. Abdillah, Mu’cemü’l-büldân, 2. bs., Daru Sâdir, Beyrut 1995.
- Ta’limat-ı ulûm-i İslami: http://moe.gov.af/fa/page/2011 (et. 21.01.2016)
- Adîl, Merdıye, Şest milliyon kitab-ı cedîd berâ-yı medâris-i Afganistan, http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/story/2008/06/080625_a-afghan-text-books.shtml (et. 21.01.2016).
- Mohteva-yı yek tahkik: Ulûm-i dinî-yi Afganistan hudûd-i yek karn nisbet be kişverhâ-yı İslamî akab ast: http://www.bokhdinews.af/special-report/13302 (et. 21.01.2016).
- Pohentonha-yı hususî, http://www.mohe.gov.af/p_university/da (et. 21.01.2016).
- Pohentonha-yı devletî, http://www.mohe.gov.af/university/da (et. 21.01.2016).
- İbn Âdî, Ebû Ahmed Abdullah, el-Kâmil fî duafâı’r-ricâl, thk. Yahya Muhtar Gazavî, 3. bs., Dâru’l-fikr, Beyrut 1409/1998.
- İbn Âsâkir, Ebü’l-Kasım Ali b. el-Hüseyin b. Hibetullah, Tarihu Medinet-i Dımaşk ve zikr-i fadliha min halliha mine’l-emâsil, thk. Amr b. Ğurame el-Amrevî, Dâru’l-fikr, Beyrut 1415/1995.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni, Tehzibu’t-tehzîb, 1. bs., Matbaatü Dairetü’l-meârifi’n-Nizamiye, Hindistan 1326/1908.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni, ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine, thk. Muhammed Abdulmuîn Dan, nşr. Meclis-ü dâireti’l-meârifi’l-Osmaniyye, Haydarâbâd-Hindistan 1392/1972.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni, İnbâü’l-gumr bi-ebnâi’l-umr fi’t-târih thk. Muhammed Abdulmuîd Han, 2. bs., Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut-Lübnan 1406/1986.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni, Lisanu’l-mîzân, 3. bs., thk. Dâiretü’l-marifi’n-Nizamiye Hindistan, Beyrut 1406/1986
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalâni, Nezhetü’l-elbâb fi’l-elkâb thk. Abdulaziz Muhammed bi Salih es-Sedirî, 1. bs., Mektebetü’r-rüşd, Rıyad 1409/1989.
- İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim, Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâü ebnâı’z-zeman, thk. İhsan Abbâs, 1. bs.. Dâru Sadır, Beyrut 1994.
- İbn Hişam, Abdulmelik b. Hişam b. Eyyub el-Humeyri, es-Sîretü’n-nebeviyye, thk. Tâhâ Abdurreuf Sa’d, 1. bs., Daru’l-Cîl, Beyrut 1411/1991.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, İ’lamü’l-Muvakıîn an Rabbi’l-âlemîn, 1. bs., Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1411/1991.
- İbn Kutluboğa, Ebü’l-Feda Zeynuddîn Kasım bes-Sudûnî, Tâcü’t-terâcim fî tabakâti’l-Hanefîyye, 1. bs. Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1413/1992.
- İbn Kutluboğa, Ebü’l-Feda Zeynuddîn Kasım bes-Sudûnî, es-Sukât mimmen lem yeka’ fi-kütübi’s-sitte, (thk., Şadî b. Muhammed b. Salim Âl-ı Nu’man), 1. bs., Merkezü’n-Nu’man, San’a 1432/2011.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed, Lisanu’l-Arab, 3. bs., Dâru Sâdır, Beyrut 1414/1993.
- İbn Müflih, Muhammed, Usûlü’l-fıkh, (thk. Fehd b. Muhammed es-Sedehan), 1. bs., Mektebetü’l-Abîkân, byy. 1420/1999.
- İbn Sa’d, Muhammed, et-Tabakâtu’l-kübrâ, thk. İhsan Abbâs, 1. bs., Dâru Sâdır, Beyrut 1968.
- İbnu’l-Cezerî, Şemsüddin Ebü’l-Hayr Muhammed, Gayetü’n-nihâye fî tabakâtü’l-kurrâ, 1. bs., Mektebetü İbn Teymiyye, yy., 1351/1932.
- İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali, el-Lübâb fi tehzîb’il-ensâb, Dâru Sâdir, Beyrut 1400/1980.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemaluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, ed-Duâfâ ve’l-metrûkîn, thk. Abdullah el-Kadî, 1. bs., Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1406/1986.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemaluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Müntezam fî tarihi’l-ümemi ve’l-mülûk, (thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata), 1. bs. XIX, Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1412/1992.
- İmâdî, Muhammed Hasan, Horâsân fî asri’l-Gaznevî, Müessesetü Hammâde li’l-hademât ve’d-dirasâti’l-camiîyye ve darü’l-Kindî li’n-neşr-i ve’t-tevzî’, yy. ty.
- Îman bt. Suûd b. Hayşân el-Kureşî, el-Hayâtü’l-ilmiyye fî Belh hılale’l-fetra 205-617/820-1220, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Camiatü Ümmi’l-kurâ, Mekke 1434/ 2013.
- İstahrî, Ebû İshak İbrahim, el-Mesâlik ve’l-memâlik, Dar-u Sadir, Beyrut, 2004.
- Kallek, Cengiz, “el-Hidaye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVII, 471-473, İstanbul 1998.
- Kamaluddin, Sahailla, Afganistan’da Ortaokul ve Liselerde Din Eğitimi ve Öğretimi, basılmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2005.
- Kâmgâr, Cemilurrahman, Tarih-i Maarif-i Afganistan, Mayvand Yayınevi, Kabil 1429/2008.
- Kâtip Çelebî, Mustafa, Keşfü’z-zunûn an esami’l-kütüb ve’l-fünûn, Mektebetü’l-müsennâ, Bağdat 1941.
- Kayapınar, Hüseyin, “Münyetü’l-musallî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXII, 32-33, İstanbul 2006.
- Kehhale, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-müellifîn: Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Mektebetu’l-Musenna, Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
- Kettânî, Muhammed Abdulhay, Nizamü’l-hukûmeti’n-Nebeviyye el-müsemmâ et-Terâtibu’l-idâriyye, thk. Abdullah el-Halidi, 2. bs., Daru’l-Erkam, Beyrut-Lübnan ty.
- Kureşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdulkâdir b. Muhammed, el-Cevâhiru’l-Mudîyye fi tabakâti’l-Hanefîyye, nşr, Mir Muhammed Kitaphane, Keraçî ty.
- Kurul, Meârifi Afganistan der Pencâh Sâl-ı Ahîr, Şube-i Tabaa’ti-yi Müdîriyet-i Umûmî-yi Neşerât-i Pûhentûn-i Kabul, Kabil 1968.
- Laiha-yı Erzyabî Esnâd-ı Ta’lîmî ve Tesbit-i Seviye-i Ulemâ-yı Dinî, Mecmua’ Levaıh ve Tarzu’l-Amel-hâ-yı Meârif, 2012.
- Laiha-yı T’asis-i Müessisât-i Ta’lîmat-i İslamî, 2013.
- Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdulhay, el-Fevâidü’l-behiyye fî teracimi’l-Hanefiyye, Darü’l-ma’rife, Beyrut-Lübnan ty.
- Mahmud, Şah Mahmud, “Medâris ve Merâkiz-i Amozişi-yi Devre-i Gûriyân”, (Derleyen, Faryabi Poya), İrfan 6. Sayının Eki, 1986.
- Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed, Ehsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm, Daru Sâdir, Beyrut 1411/1991.
- Mizzî, Yusuf b. ez-Zekî, Tehzîbu’l-kemâl, thk. Başşar Âvvâd Ma’ruf, 1. bs., Müessisetü’r-risale, Beyrut 1400/19800.
- Nevevî, Ebû Zekeriya, Tehzibu’l-esmâı ve’l-lügat, İdâretu’t-tıbâatü’l-Münîre ty.
- Özel, Ahmet, Hanefî fıkıh âlimleri, 1. bs. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1990.
- Özen, Şükrü “Sadrüşşeria”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXV, 427-431, İstanbul 2008.
- Razî, Ebû Muhammed Abdurrahman, el-Cerhu ve’t-ta’dîl, 1. bs. Matbaatü Meclisi Dairetü’l-maarif el-Osmaniyye, Haydarabad 1271/1952.
- Riyâzîzâde, Abdullatif b. Muhammed, Esmau’l-kütüb el-mutemmim li Keşfi’z-zunun, thk. Muhammed et-Tunci, 3. bs. Darü’l-fikr, Dımaşk 1403/1983.
- Sa’îdî, Alican, “Ber-resî-yi vaz’iyyet-i ictimâ’i-yi Gaznî-yi asr-ı Gazneviyân”, Gaznî bister-i temeddün-i şark-ı İslamî, Mecmû’a mekâlât, İntişarat-ı İrfan, Tehran 1393 hş./2014.
- “Müessisât-i Cedîd-i Asr-ı Nadirşâhî”, Salname-i Mecelle-i Kabul, S: 1. Yıl 1932.
- Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin, Ahbâru Ebî Hanife ve ashâbihî, 2. bs Âlemu’l-kütüb, Beyrut 1405/1985.
- Sediki, Celaluddin, “Merakiz-i Amoziş ve Perveriş-i ahd-i Timuriyan”, (Derleyen, Faryabi Poya), İrfan 6. Sayının Eki, 1986.
- Sehîm Kârîzâde, Abdullatîf, “Tarihçe-i Evvelîn Daru’l-huffaz Der Kişver-i Aiz”, İrfan, sy: 1, yıl: 2012.
- Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed, el-Ensâb, thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimi el-Yemânî vd., 1. bs. Haydarâbâd 1382/1962.
- Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed, et-Tecbîr fi Mu’cemi’l-Kebîr, thk. Münîre Nâci Salim, Riâsetu Divâni’l-Evkâf, Bağdat 1395/1975.
- Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed, el-Müntehab min mu’cem-i şuyûhı’s-Semânî, thk. Muvaffak b. Abdillah b. Abdilkadir, 1. bs. Darü alemi’l-kütüb, Rıyad 1417/1996.
- Siddiqi, Jawad, Afganistan’da Yüksek Öğretiminde Din Eğitimi, Basılmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İsparta 2006.
- Süllemî, Ebû Abdurrahman Muhammed, Tabakatü’s-sufiyye, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, 1. bs. Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1419/1998.
- Sümeyye, et-Ta’lim fi’ş-Şam fi’l-asri’l-Emevi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ümmü’l-kurâ, Suudi Arabistan 2007.
- Süyûtî, Celalüddin Abdurrahman, Hüsnü’l-muhâdara fî târih-i Mısr ve’l-Kahire, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, 1. bs., Darü ihyai’l-kütübi’l-Arabî, Mısr 1387/1967.
- Târih-i Sîstân, thk. Melikü’ş-şuarâ Bahar, nşr. Kelâle Hâver, Tahran 1314 hş/1935 m.
- Temîmî, Takiyyuddîn b. Abdulkâdir, et-Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefîyye, thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv, Dârü’l-kütüb, Kahire, 1390/1970.
- Tûnekî, Mahmud Hasan, Mu’cemu’l-musannifîn, Matbaa Weznkoğaraf Tabbare Beyrut 344/1926.
- Vaiz-i Belhî, Ebû Bekr Abdullah b. Ömer, Fzdâilu Belh, Far. Çev. Abdullah Muhammed b. Hüseyin Hüseynî Belhî, Tashih ve haşiye, Abduhay Habibî, 1. bs. Cengelek, Tehran İran 1388 hş./2009 m.
- Varol, M. Bahaüddin, “Hulefâ-i Raşidin Dönemi Eğitim ve Öğretim Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SÜİFD), 479-504, S: 9, yıl 2000.
- Wensinck, A.J., Mescid, Islam Ansiklopedisi, MEB Yay. VIII, İstanbul 1973.
- Zehebî, Muhammed, Marifetü’l-kurrâı’l-kibâr a’la’t-tabakat-ı ve’l-a’sâr thk. Beşşar, Avâd, Şuayb el-Arnavut, Salih Mehdî Abbas, 1. bs., Müessisetü’r-risale, Beyrut 1404/1932.
- Zehebî, Muhammed, Tarihu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a’lam, thk. Ömer Abdusselam et-Tedmerî, 2. bs., Dâru’l-kitabi’l-Arabî, Beyrut 1413/1993.
- Zehebî, Muhammed, Tezkiretü’l-huffâz (Zeyli ile birlikte),1. bs., Dârü’l-kütübi’l-ilmîyye, Beyrut 1419/1998.
- Zehebî, Muhammed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Daru’l-hadis, Kahire 1427/2006.
- Zemahşerî, Carullah Mahmud Esâsu’l-Belaga, (thk. Muhammed Basil Ûyûnu’s-sûd), 1. bs. I-II, Dârü’l-kütübi’l-ilmîyye, Beyrut 1419/1998.
- Ziriklî, Hayrettin, el-A’lâm, 15. bs. I-VIII, Dâru’l-ilm li’l-melâîn, byy. 2002.