Gazzâlî Özelinde Eş‘arîlere Göre Duyusal Bilginin Zaruri Oluşu ve Hissî Kerametin İmkânı According to al-Ghazālī The Necessity of Sensory Knowledge and the Possibility of Sensory Kerāmah
Öz
Tabiatçı filozofların öne sürdüğü zorunlu nedensellik fikrine karşı peygamberliğin ispatı için erken dönem İslam düşüncesinde birtakım teoriler geliştirilmiştir. Mu‘tezile, peygamberliğin mucize ile ispatının imkânını sağlamak gayesiyle zorunlu nedensellik fikrini reddetmiş buna karşı olarak da tab‘, i‘timad ve tevellüd teorilerini üretmiştir. Eş‘arîler ise Mu‘tezilenin ortaya attığı söz konusu teorileri sebep sonuç ilişkisini zorunlu kılması ve böylece zorunlu nedenselliği çağrıştırması nedeniyle reddetmiş ve buna karşı “âdet” teorisini geliştirmiştir. Âdet teorisi, nedenselliğin zorunluluğunu reddeden ve tabiatta süreklilik ifade eden sebep-sonuç ilişkisinin alışa gelen durumlar olduğunu içeren bir kavramdır. İlahî kudretin dilediği vakitte âdeti / alışa gelen durumu bozabileceğini savunan Eş‘arîlerin çoğunluğu, hem mucize hem de hissî kerâmet gibi harikulade olayların vuku bulma gerçekliğini iddia etmişlerdir. Gazzâlî ve kimi kelamcılar ise harikulade olayların duyularda şüphe oluşturduğunu ve mucize gibi hissî kerâmet de gerçekleşebilir olduğu takdirde duyularda var olan zorunlu bilginin ortadan kalkacağına dair endişelerini ifade etmişlerdir. Böylece Eş‘arî kelamcıları arasında hissi kerâmet ile ilgili bir tartışma söz konusu haline gelmiştir. Sofistik bir yaklaşımdan kaçınan Gazzâlî gibi kelamcılar, duyusal bilginin zorunluluğunu ihlal etmeme kaygısıyla hissi kerâmetlerin -ilahi kudretin imkânı dâhilinde görmelerine rağmen- vuku bulmasını imkânsız görmüşlerdir. Fıkıh hükümlerinde de hissî kerametlerin istidlal için kullanılamaması da kendileri için bir delil teşkil etmiştir. Buna karşın Eş‘arîlerin büyük çoğunluğu, hem peygamberlerde mucizenin hem de evliyalarda hissi kerâmetlerin gerçekleşmesi durumunda duyusal bilginin zorunlu olmasına herhangi bir halel getirmeyeceğini belirtmişlerdir. Bu çalışma ortaya çıkan tartışmayı daha berrak hale getirmeyi hedeflemektedir. Bu doğrultuda Eş‘arîlerin duyusal bilgi anlayışı ve adet teorisine yaklaşımları incelenmiş ve bu şekilde kerâmet ile ilgili görüşleri izah edilmiştir.
Some theories were developed in early Islamic thought to prove prophethood against the idea of necessary causality put forward by naturalist philosophers. The Ash'arites, on the other hand, rejected the theories put forward by the Mu'tazilites due to the fact that they necessitated the relationship between cause and effect and thus evoked necessary causality, and developed the theory of "custom" against it. The theory of habit is a concept that rejects the necessity of causality and states that the cause-effect relationship, which expresses continuity in nature, is habitual. The majority of the Ash'arites, who argued that the divine power could break the customary state of affairs at any time it wished, claimed the reality of the occurrence of miracles and miraculous events such as sensory miracles. Al-Ghazālī and some theologians, on the other hand, expressed their concern that miraculous events create doubt in the senses and that if sensory miracles, like miracles, could be realized, the necessary knowledge that exists in the senses would disappear. Thus, there was a debate among Ashʿarite theologians about sensory miracles. Avoiding a sophistic approach, theologians like al-Ghazālī, out of concern for not violating the necessity of sensory knowledge, considered the occurrence of sensory miracles impossible, even though they considered them within the possibility of divine power. The fact that sensory miracles could not be used for demonstration in jurisprudence also constituted an evidence for them. On the other hand, the vast majority of Ash'arites stated that the occurrence of both miracles in prophets and sensory miracles in saints would not prejudice the necessity of sensory knowledge. This study aims to clarify this debate. To this end, the Ashʿarites' understanding of sensory knowledge and their approach to the theory of tradition are analyzed, and their views on miracles are explained in this way.
Anahtar Kelimeler:
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Mütefekkir
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.