İbn Rüşd’de İrade Teorisi ve İrade-Siyaset İlişkisi The Theory of Will in Ibn Rushd and The Relationship Between Will and Politics
Öz
İbn Rüşd’ün irade kavramına yüklediği anlam teolojisini, ontolojisini, epistemolojisini, ahlâk felsefesini ve üzerinde duracağımız siyaset felsefesini etkilemiştir. İradenin kaynağının ne olduğu ya da özgürlükle olan ilişkisinin ne olduğu sorusundan sonra belki de onun en önemli boyutu pratik/eylem ile doğrudan ilişkili olmasıdır. Pratik boyut bireysel planda ve toplumsal planda karşımıza çıkmaktadır. Bireysel planda daha ziyade ahlâk temelinde tartışılan iradenin toplumsal boyutta ilişkili olduğu en önemli konu ise siyasettir. Gerek İslâm dünyasında gerek Batı’da filozofların siyaset ile ilgili felsefî yapıtlar ortaya koymaları felsefenin toplumdan kopuk bir alan olmadığını gösteren önemli bir işarettir. Aslında siyaset, değer alanının temel sorusu olan “Nasıl mutlu olabilirim?” sorusunun “Nasıl mutlu olabiliriz?” şeklinde toplumsal düzeyde sorulduğu ve cevabının arandığı bir alandır. Makalede İbn Rüşd’ün irade anlayışı, irade ile siyaset arasında kurduğu ilişki ve siyaset felsefesindeki temel görüşleri Siyasete Dair Temel Bilgiler isimli tercüme şerhi merkeze alınarak ortaya konulacaktır. İbn Rüşd genel metodolojisinin siyaset felsefesinde de uygulamıştır. Bu metodoloji de göze çarpan ilk şey hakikat olduğu iddia edilen bilginin ne tür bir bilgi olduğunun sorgulanmasıdır. Bu bilgi ‘burhanî’ (kesin kanıta dayalı) bilgi olmalıdır. Yine onun metodolojisinde öne çıkan diğer bir önemli unsur nedenselliktir. Gerek pozitif bilimlerde gerekse sosyal bilimlerde neden-sonuç ilişkisini gözeten İbn Rüşd, bu anlamda rasyonellik ve bilimsellik ilkesini sürekli göz önünde tutmuş ve siyaset felsefesini de bu temel ilkeler çerçevesinde oluşturmuştur. İbn Rüşd, metafizik temelli bir siyaset felsefesi benimsememiştir. Siyaset ona göre dünya ile ilgili olan ve insanların bu dünyada mutlu yaşayabilmelerini tayin ve temin eden bir bilimdir. Bu yüzden siyaset akıl ve irade temelinde oluşturulmalıdır.
The meaning Ibn Rushd attributed to the concept of will influenced his theology, ontology, epistemology, moral philosophy, and political philosophy, which we will focus on. After the question of what the source of the will is or what its relation to freedom is, perhaps its most important dimension is that it is directly related to practice/action. The practical dimension appears in the individual and social plan. The most important issue related to the will in the social dimension, which is discussed on the basis of morality in the individual plan, is politics. The fact that philosophers both in the Islamic world and in the West have produced philosophical works on politics is an important sign that philosophy is not a field detached from society. In fact, politics is a field in which the basic question of the field of value, “How can I be happy?” is asked and answered at the social level as “How can we be happy?”. In this article, Ibn Rushd’s understanding of the will, the relationship he established between the will and politics, and his basic views in political philosophy will be put forward by focusing on his translated commentary Basic Information on Politics (Siyasete Dair Temel Bilgiler). Ibn Rushd also applied his general methodology in political philosophy. The first thing that stands out in this methodology is the questioning of what kind of knowledge is claimed to be the truth. This knowledge should be ‘clear demonstrative/al-burhân’ (based on conclusive evidence) knowledge. Another important element in his methodology is causality. Ibn Rushd, who observes the relationship between cause and effect in both positive sciences and social sciences, has always kept the principle of rationality and scientificity in mind in this sense and formed his political philosophy within the framework of these basic principles. Ibn Rushd did not adopt a metaphysics-based political philosophy. According to him, politics is about the world, and determines and ensures that people can live happily in this world. Therefore, politics should be formed on the basis of reason and will.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Akgün, Tuncay. Gazali ve İbn Rüşd’e Göre Yaratma. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
- Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. İstanbul: Say Yayınları, 2020.
- Arkan, Atilla. İbn Rüşd Psikolojisi Fizikten Metafiziğe İbn Rüşd’ün İnsan Tasavvuru. İstanbul: İz Yayınları, 2006.
- Arkan, Atilla. “Kindî ve İbn Rüşd’de İnsan Tasavvuru”. İslâm Araştırmaları Dergisi 12 (2004), 27-54.
- Akşit, Mirpenç. “İbn Rüşd’de Siyaset ve Ahlâk İlişkisi”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2018), 47-65.
- Averroes. “Averroes’ Commentary On Plato’s Republic”. çev. E.I. J. Rosenthal. Averroes’ Commentary On Plato’s Republic. ed. E.I. J. Rosenthal. Cambridge: Cambridge University Press, 1969.
- Belo, Catarina. Chance and Determinism in Avicenna and Averroes. Boston: Brill, 2007.
- Câbirî, Muhammed Âbid. Nahnu ve’t-Turâs: Kırâât Muâsıra fî Turâsina’l-Felsefî. Mağrip: el-Merkezü’s-Sekafiyyi’l-Arabi, 1986.
- Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
- Çaylak, Adem-Şahbaz, Yunus. “Eleştirel Aklın Kadim Bilgesi: İbn Rüşd ve Siyaset Felsefesi”. Muhafazakâr Düşünce 11/44 (2015), 85-97.
- Çilingir, Lokman. “İbn Rüşd: Bilimsel (Burhani ) Siyaset”. İslâm’ın Klasik Çağında Bir Felsefi Sorun Olarak Siyaset. ed. Mehmet Vural. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
- Çilingir, Lokman. “İbni Rüşd’de Din-Felsefe İlişkisi Bağlamında Siyaset”. Felsefe Dünyası 64 (2016), 31-60.
- Durak, Nejdet. “Platon’un Devlet Felsefesinde Ahlâk”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji 5/14 (2005), 235-242.
- Fahri, Macid. “İdeal Devletin Bozulması: Platon, İbn Rüşd ve İbn Haldûn”. çev. Ali Kürşat Turgut. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013), 227-238.
- Irâkî, Muhammed Atıf. “Filozoflar Reisi: İbn Rüşd”. çev. Metin Yasa-Dursun Ali Türkmen. Diyanet İlmi Dergi 43/1 (2007), 103-118.
- İbn Rüşd. Felsefe Din İlişkileri Faslu’l Makâl el Keşf an Minhâci’l-Edille. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
- İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı. çev. Kemal Işık-Mehmet Dağ. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1986.
- İbn Rüşd. Siyasete dair temel bilgiler. çev. Muharrem Hilmi Özev. İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınlar, 2005.
- İsmail Hakkı, İzmirli. “İslâm’da Felsefe Cereyanları - XII: İbni Rüşt IV”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 5/23 (1932), 20-38.
- Karakaya, Mehmet Murat. “Fârâbî ve İbn Rüşd’ün Siyaset Nazariyeleri (Mukayeseli Bir Çalışma)”. ATEBE Dini Araştırmalar Dergisi 4 (2020), 31-56.
- Karlığa, Bekir. “İbn Rüşd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/257-288. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
- Kart, Berfin. “Etik Politikayı Önceler Mi? Aristoteles’in Yanıtı Ve Günümüzde Politika”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 4 (2016), 112-134.
- Kempski, Jürgen V. “Siyaset Felsefesi”. çev. Doğan Özlem. Günümüzde Felsefe Disiplinleri. ed. Doğan Özlem. 445-476. İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 1997.
- Kızıldağ, Şaban-Eraslan, İsmail Hakkı. “İdeal Devlet Örgütü ve Temel Paradigmaları: Kadim Türk Medeniyeti Devlet Geleneği ve Diğer Felsefi Görüşlerin Analizi Çerçevesinde Sosyal Hukuk Devlet Modeli Yapılanmasına Yönelik Temel Yaklaşımlar”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6/11 (2021), 118-165.
- Korkut, Şenol. “Siyaset: Felsefe, Din ve Şehir”. İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
- Orwin, Alexander. “Imposing Alfarabi on Plato/Averroes’s Novel Placement of the Platonic City”. Plato’s Republic in the Islamic Context/New Perspectives on Averroes’s Commentary. ed. Douglas Kries Joshua Parens. 19-39. USA: University of Rochester Press, 2022.
- Orwin, Alexander. “Introduction”. Plato’s Republic in the Islamic Context/New Perspectives on Averroes’s Commentary. ed. Douglas Kries Joshua Parens. 1-18. USA: University of Rochester Press, 2022.
- Özkan, Murat Sultan. “Orta Çağ’da Batı Dünyasında Otoritenin Sorunsallığı Tarihi ve Felsefi Bir Çözümleme”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2017), 94-134. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.334077
- Platon. Devlet. çev. M. Ali Cimcoz, Sabahattin Eyuboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
- Sankari, Farouk A. “Platon ve Fârâbî’nin Siyaset Felsefelerinin Bazı Yönlerinin Karşılaştırılması”. çev. Ömer Özden - Osman Elmalı, Tabula Rasa, (2005), 235-242.
- Sarıoğlu, Hüseyin. “İbn Rüşd”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. ed. Eyüp Bekiryazıcı. 7/577-606. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
- Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
- Şahin, Hasan. “İbn Rüşd’de İnsanın Özgürlük ve Kaderi”. Gevher Nesibe Sultan Anısına Düzenlenen İbn Rüşd Kongresi Tebliğleri. Kayseri, 187-194.
- Şulul, Cevher. “İbn Rüşd’ün Siyaset Felsefesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/20 (2008), 57-69.
- Şulul, Cevher. İbn Rüşd’ün Siyaset Felsefesi-Platon’un Devlet’i ve İbn Rüşd’ün Yorumu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
- Uyanık, Mevlüt-Akyol, Aygün. “İslâm Felsefesinin Zirve Filozofu: İbn Rüşd-Faslu’l-Makâl Merkezli Bir İnceleme-”. İslâmi Araştırmalar = Journal of Islamic Research 30/1 (2019), 112-131.
- Vorlander, Karl. Felsefe Tarihi. çev. Orhan Saadeddin - Mehmet İzzet. haz. Yüksel Kanar. İstanbul: İz Yayınları, 2. Basım, 2008.
- Vural, Mehmet. Siyaset Felsefesi Açısından Muhafazakârlık. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
- Yücedoğru, H. Kübra - Bilgin, Vejdi. “Onbirinci Yüzyılda Siyasal Gerçeklik ve İslâm Siyaset Düşüncesine Etkisi”. Uludağ Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 729-746.
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Mütefekkir
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.