Kur’ân’ın Nüzûl Sürecinde Rab Kavramının Semantik Alanı Semantic Domain of the Concept of Rab In the Course of Qur’an’s Revelation
Öz
Allah Teâlâ’nın tüm evreni kuşatan fiillerinin ve mahlûkat üzerindeki kesintisiz tasarruflarının Kur’ân’da rab kavramı üzerinden takdim edildiği anlaşılmaktadır. Kur’ân, muhataplarının sahip olduğu, varlığı yarattıktan sonra onu kendi haline terk eden ve hayata dokunmayan rubûbiyet telakkisine mukabil ilk nazil olan vahiylerden itibaren yaratan, yaşatan, yöneten, hayatın en küçük ve önemsiz görünen ayrıntılarını bile kontrolü altında tutan dinamik bir rubûbiyet anlayışı ikame etmek istemiştir. Buna göre Allah Teâlâ’nın evrene yönelik tasarrufları bütüncül olarak değerlendirildiğinde tarihe ve tabiata seküler açıdan bakmak neredeyse imkânsız hale gelmekte ve O’nun gerek kozmik gerekse beşerî düzeyde geçerli olan fiilleriyle müdahil bir fail olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda Kur’ân’da rubûbiyetin -doğrudan veya dolaylı olarak- temas etmediği herhangi bir alandan söz etmek mümkün olmamakla birlikte muhataplarda etkin bir rubûbiyet zihniyeti ikame etmek amacıyla merkezî bazı kavramlar öne çıkmaktadır. Bu çalışmada Rab olarak Allah Teâlâ’nın kâinatta cari olan fiillerinin semantik alanına dâhil olan anahtar kavramlar Kur’ân’ın nüzûl süreci ve muhatap kitlenin zihniyeti dikkate alınmak suretiyle yine Kur’ân merkezli olarak incelenecektir. Bu minvalde Allah’ın insana, topluma, tarihe ve tabiata yönelik süregelen tasarrufları -anahatlarıyla- ortaya konulmaya çalışılacaktır.
It is evident that in the Qur’an, the word “Rab” is used to refer to all of Allah’s works related to the universe and creatures in it. As opposed to its interlocutors’ understanding of rububiyyah (adjective form of the word Rab), in which God left everything and everyone alone after he created the universe and mankind since its first verses were revealed, the Qur’an offered a very different understanding of rububiyyah. According to this understanding, Allah constantly touches every aspect of life, he creates, directs, and controls every single detail in our daily lives. From this perspective, it is almost impossible to approach nature and history from a secular point of view. There are plenty of examples in the Qur’an where Allah directly influences the events on earth. To establish a consistent understanding of rububiyyah in the minds of its interlocutors, some pivotal concepts are highlighted all over the holy text. In this research study, these concepts which are included in the field of semantics as examples of Allah’s active involvement in everyday life will be inspected within the scope of Qur’anic understanding. To do that, some examples of Allah’s involvement in individuals’ life, societies, history, and nature will be presented.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Abdülbaki, M. Fuâd. el-Muʿcemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-hadîs, 2007.
- Âdil el-Füreycât. eş-Şuʿarâu’l-câhiliyyûne’l-evâil. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1994.
- Beyhakî, Ebû Bekr. Kitâbü’l-esmâʿ ve’s-sıfât. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrût: Dârü’l-kitâbi’l-ʿArabî, 1405/1985.
- Cevherî, Ebû Nasr. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhi’l-ʿArabiyye. thk. Muhammed Muhammed Tamir. Kahire: Dârü’l-hadîs, 2009.
- Doha dictionary. Erişim 10 Ocak 2021. https://dohadictionary.org.
- Ezherî, Ebû Mansûr. Tehzîbü’l-luğa. thk. Muhammed Abdünnaim Hafaci - Mahmûd Ferec Ukde. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, ts.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâillâhi’l-hüsnâ. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ʿilmiyye, ts.
- Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
- Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Dr. Abdülhamid Hindâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 2003.
- Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi (Kavramlar ve Akımlar). İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1976.
- Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
- İbn Fâris. Muʿcemu mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-fikr, 1979.
- İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 3. Basım, 1414.
- Kaya, Remzi. “Vahiy Öncesi Hicaz’da Müşrik Arapların İnanç Esasları”. Kur’ân’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’ân Öncesi Mekke Toplumu. ed. Mevlüt Güngör. 123-135. İstanbul: İ.B.B. Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2011.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu ehl-i’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 2005.
- Müftüoğlu, Ömer. “Nüzûl Döneminde Putlar” Hakkında Bilgi Sahibi Olmanın Kur’ân’ın Anlaşılmasına Katkısı (Arzın Ağırlıkları Örneği)”. Kur’ân’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’ân Öncesi Mekke Toplumu. ed. Mevlüt Güngör. 91-104. İstanbul: İ.B.B. Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2011.
- Palmer, Frank Robert. Semantik (Yeni Bir Anlambilim Projesi). çev. Ramazan Ertürk. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001.
- Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davûdî. Dımaşk: Dârü’l-kalem; Beyrût: Dârü’ş-şâmiyye, 1412.
- Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîru’l-kebir). 32 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1420.
- Taberî, İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1422/2001.
- Temizer, Aydın. “Kur’ân’da ‘Rab’ Kavramı Üzerine Semantik Bir Analiz”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2013/1), 39-66.
- Topaloğlu, Bekir. “Allah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/471-498. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
- Topaloğlu, Bekir. “Hâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/303-304. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
- Topaloğlu, Bekir. “Rezzâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/47-48. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
- Ulutürk, Veli. Kur’ân-ı Kerîm Allah’ı Nasıl Tanıtıyor?. İzmir: Nil Yayınları, 1994.
- Ünsal, Hadiye. Erken Dönem Mekkî Surelerin Tahlili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
- Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2005.
- Zebîdî, Ebü’l-Feyz. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. b.y.: Dârü’l-hidâye, ts.
- Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf ʿan hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407.