İslam Tarihi’nin İlk Pandemisi Amvâs Vebası ile Covid-19 (Koronavirüs) Arasındaki Benzerliklerin Gündelik Hayatımıza Yansımaları Reflections of the similarities between the first pandemic of Islamic History Amwās Plague and Covid-19 (Coronavirus) on our everyday life
Öz
Dünyanın farklı coğrafyalarını çeşitli şekillerde etkileyen insanın doğrudan veya dolaylı olarak dâhil olduğu küresel ısınma, volkan patlamaları, depremler, yangınlar, salgın hastalıklar vb. olaylar tarihin akışını değiştiren önemli faktörlerdir. Günümüzde ortaya çıkan ve günden güne çoğalan bu çeşit doğaüstü olaylar tarihin tarihi doğurabildiğini ve tek yumurta ikizi gibi birbirine benzerlik gösterdiğini bize yeniden göstermektedir. 2020 yılı tarihin akışını değiştirecek düzeyde büyük ve etkili bir salgın hastalıkla tüm dünyayı etkisi altına alırken dini, dili, ırkı ne olursa olsun her toplumda birtakım yeni kavramların ortaya çıkmasına veya popülerleşmesine sebep olmuştur. Örneğin, pandemi ve epidemi bu kavramlardan sadece iki tanesi olarak meşhur olmuşlardır. Sözlükte, dünyada birden fazla ülkede veya kıtada, çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel bir isim olan pandemi ve sınırları belirli bir alanda etkili olan enfeksiyonun yayılmasını ifade eden epidemi zaman zaman kavramsal yönden karıştırılsa da dünya genelinde yaşayan insanların sağlığını tehdit etmeleri yönüyle benzerlik göstermektedirler. Bu çalışmada tarih boyunca ortaya çıkan Kara Veba, Kolera, Grip, Tifo, Domuz Gribi ve son olarak da Covid-19 (koronavirüs) gibi salgınları ifade eden pandemi üzerinde durulacaktır. Bu yönüyle araştırmamız da Hz. Ömer zamanında ortaya çıkan ve İslam Tarihi’nde bir ilk olan Amvâs Vebası’nı konu edinmekte ve o dönem ki pandeminin günümüzde yaşanan Covid-19 (koronavirüs) ile olan benzerliklerin siyasî, iktisâdî, toplumsal ve ekonomik yönden gündelik hayatımıza yansımaları üzerine değerlendirmeler yapılacaktır.
Global warming, volcano eruptions, earthquakes, fires, and epidemic diseases, which directly or indirectly involve people, that affects different parts of the world in various ways, are important factors that change the course of history. These supernatural events emerging today and increasing in number day by day show us that history repeats itself. While affecting the whole world with a large and effective epidemic that would change the course of history, 2020 brought some new concepts to our lives that became popular in every society regardless of religion, language and race. Pandemic and epidemic are the most famous ones of these concepts. In the dictionary, the pandemic, is defined as a general name given to epidemic diseases that keep spreading over a wide area in more than one country or continent in the World. The epidemic, which expresses the spread of the infection within a limited area, and pandemic might conceptually confuse people. Nevertheless, they are similar in that they threaten the health of people living in the world. However, this study will focus on pandemics that have been reported throughout history, such as the Black plague, Cholera, Influenza, Typhoid, Swine flu, and finally Covid-19 (coronavirus). In this respect, our research focuses on the Amvâs Plague, which emerged in the time of the third caliph Omar and was the first precedent in Islamic History. The similarities of the pandemic at that time with today’s Covid-19 are analyzed politically, economically, socially and economically.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Akalın, Şükrü Halûk. ed. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 10. Basım, 2009.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
- Bulut, Hasan. “Salgın Bir Hastalık Olarak Vebânın Dinî Açıdan Yorumlanması”. Academic Knowledge 3/1 (2020), 1-19.
- Cebertî, Abdurrahman b. Hasan. ʿAcâ’ibü’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-ahbâr. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, ts.
- Cengi̇z, Ercan. “Hz. Ömer Döneminde Meydana Gelen Amvas Tâunu ve Etkileri”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (15 Ocak 2020), 129-150. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.663827
- Çağatay, Neşet. Başlangıçtan Abbasilere Kadar İslâm Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
- Ebû Ammâr, Mahmud el-Mısrî. Rasulullah’ın (sav) Ashabı. çev. İshak Doğan. İstanbul: Kitap Dünyası, 2016.
- Ebû Ubeyd el-Bekrî, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżıʿ. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2009.
- Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Ġarîbü’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 4 Cilt. Haydarabad: Matbaatu Dâirati’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1964.
- Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Ezherî el-Herevî. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed Avd Merʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-ʿArabî, 2001.
- Fayda, Mustafa. “Amvâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/100. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
- Göl, Yavuz Selim. Hz. Ömer. İstanbul: Bir Yayıncılık, 2019.
- İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammedel-Askalânî. Bezlü’l-Mâûn fî Fazli’t-Tâûn. Riyad: Dârü’l-Âsife, 1379.
- İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve aḫbârü’l-ḫulefâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Kütübü’s-Sekâfiyye, 1417.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Davʿ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. 21 Cilt. b.y.: Dârü’l-Hicre, 1998.
- İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1414.
- İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1990.
- İbn Zenceveyh, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî. Kitâbü’l-Emvâl. Suudi Arabistan: Melik Faysal Araştırma Merkezi, 1986.
- İbnü’l-Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Târîḫu Medîneti Dımaşḳ. 80 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. 18+Fihrist Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
- İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed el-Enbârî. ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1997.
- İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya’kūb b. İshâk es-Sikkît. Iṣlâḥu’l-manṭıḳ. thk. Muhammed Mer’ab. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 2002.
- İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Abdüvehhâb Abdüllatîf. Kahire: y.y., 1382/1962.
- Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî. et-Terâtîbü’l-idâriyye (Niẓâmü’l-ḥükûmeti’n-nebeviyye). thk. Abdullâh Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, ts.
- Köycü, Erdoğan. “Tarihten Günümüze İnsan Sağlığının Korunması ve Tıbb-ı Nebevî’de Karantina Uygulamaları”. 318-343. Ankara: Muhder, 2016.
- Köycü, Erdoğan. Tıbb-ı Nebevî (Tarih ve Literatür). İstanbul: Hikmetevi Yay., 2020.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
- Nikiforuk, Andrew. Mahşer’in Dört Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
- Numanî, Şibli. Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi. çev. Talip Yaşar Alp. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2015.
- Osman, Enver Kaan. “Salgın Hastalık Döneminde Alınan Tedbirlerin Fıkhî Analizi”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2020), 5-24.
- Öner, Abdulkerim. “Medine’de Yaşanan Remâde (Kıtlık) Yılı ve Hz. Ömer”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (15 Haziran 2020), 119-139. https://doi.org/10.18505/cuid.703388
- Polat, Murat. “İslâm Hukukunda Karantina Ahkâmı”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 88-111. https://doi.org/10.17859/pauifd.733655
- Ramy, Mahmoud. “İbn Hacer el-’Askalânî’nin Veba-Tâun Gibi Salgın Hastalıklara Yaklaşımı”. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 3/6 (2020), 67-86.
- Sallâbî, Muhammed Ali. İkinci Halife Hz. Ömer Hayatı, Şahsiyeti, Dönemi. çev. Mehmet Akbaş. İstanbul: Ravza Yayınları, 5. Basım, 2016.
- Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîḫu’l-rusul ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387.
- T.C. Ticaret Bakanlığı. HFA-Bildirimi 1.0.18. Android: T.C. Ticaret Bakanlığı, 2020. https://play.google.com/store/apps/details?id=esikayet.ticaret.gov.tr.esikayet&hl=tr
- Temi̇r, Hakan. “Hâtıb b. Ebî Belte’a ve Hayatı”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 31-75.
- Temmâvî, Muhammed. Hz. Ömer ve Modern Sistemler. çev. Muhammed Vesin Taylan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2004.
- Uçar, İlyas. “Hz. Peygamber Zamanında Medine’de Ortaya Çıkan Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (30 Eylül 2017), 196-218. https://doi.org/10.17859/pauifd.337827
- Uçar, İlyas. Orta Çağ Kara Belası Amvâs Vebası: İslam Tarihi’nde İlk Salgın. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
- Varlık, Nükhet. “Tâun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 175-177. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Yaʿkūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Yaʿkūb İshâk b. Caʿfer b. Vehb b. Vâzıh. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
- Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. 14+Ek Cilt Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1992.
- Zebidî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. b.y.: Dârü’l-Hidâye, ts.
- Yurt Dışı Yasağı Genelgesi, Kamu Görevlilerinin Yurt Dışına Çıkış İzni ile İlgili 2020/2 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi (Kanun No. 2020/2). Resmi Gazete 31067 (13 Mart 2020). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200312.pdf
- Birgün Gazetesi. “Kolonya ve maske fiyatları fırladı” (11 Mart 2020). https://www.birgun.net/haber/kolonya-ve-maske-fiyatlari-firladi-291366
- Cnnturk.com. “Koronavirüse karşı ekonomik tedbirler! Erdoğan 19 maddeyi tek tek saydı - Günün Haberleri”. Erişim 09 Mart 2021. https://www.cnnturk.com/turkiye/koronaviruse-karsi-ekonomik-tedbirler-erdogan-21-maddeyi-tek-tek-saydi
- Covid-19, Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun (Kanun No. 7244). Resmi Gazete 31102 (16 Nisan 2020). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/04/20200417-2.htm
- “Yurt İçi Kuru Gıda Yardımları - T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü”. Erişim 09 Mart 2021. https://www.vgm.gov.tr/faaliyetler/hayir-hizmetleri/yurt-ici-kuru-gida-yardimlari