Edebiyatımızın Klasik Döneminde Aksaray Şairleri ve Aksaray’da Şiir Ortamı Aksaray Poets in Turkish Classical Poetry and Peotical Envi-ronment in Aksaray
Öz
Klasik dönemde Aksaray’da eser vermiş şairlerin en belirgin özelliği birçoğunun tasavvuf muhitlerinden çıkmış olmalarıdır. Bu dönemde şiirleri ile öne çıkan isimler çoğunlukla tasavvufî çevrelerin önemli şahsiyetleri olarak temâyüz ederler. Bu şairlerin çoğu şiir vadisinin dışında dinî ilimlerle de uğraşmış, bu alanlarda da eserler vermişlerdir. İlim sahasının önde gelen isimleri de olan bu şairlerin bir kısmının Türkçe gibi Arapça ve Farsça’ya da hâkim oldukları görülmektedir. Klasik dönemde Aksaray’da yaşamış şairler tarafından tasavvufî düşünce temelinde, çoğunlukla sanat kaygısı güdülmeksizin telif edilen şiirler, dinî ve hikemî hakikatlerin aktarıldığı araçsal metinlerdir. Bununla birlikte yaşanılan dönemin sosyal problemlerinin dile getirildiği şiirler de mevcuttur. Bu çalışmada klasik dönemde Aksaray’da yaşamış şairler ve eserleri ele alınmış, elde edilen bilgiler doğrultusunda Aksaray’daki şiir ortamına ilişkin genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Most prominent feature of poets who lived and composed in Aksaray is their relation with mystic circles. Many important poets in this era were prominent figures in these circles. These poets were also interested in religious sciences and they wrote books in these areas. It is known that some of these poets were writing poetry in Persian and Arabic languages as well as Turkish. Poems written in classical period in Aksaray didn’t mostly pursue artistic concerns but were instrumentals to transfer religious realities and wisdom. Besides, there are poems that express social problems of the era. In this paper, we will examine poets who lived in classical period in Aksaray and their poems and we will evaluate this information to present a general view of poetical environment in the city.
Anahtar Kelimeler:
Klasik Dönem, Aksaray, Şair, Şiir, Tasavvuf
Classical Period, Aksaray, Poet, Classical Poem, Mysticism
Referanslar
- Akbayar, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, 2. bs, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2001.
- Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisâdî ve İctimâî Tarihi, 2 Cilt. İstanbul, 1974.
- Akgündüz, Ahmet, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi, İstanbul, 1995.
- Aksaray ve Cemâleddîn-i Aksarâyî Sempozyumu, Aksarayî Vakfı Yayınları, Aksaray, 1994.
- Ateş, Ahmet, “Anadolu’nun Unutulmuş Büyük Şairi: Sayf al-Dîn Muhammed al-Fergânî”, Belleten, Cilt: XXIII - Sayı: 91 - Yıl: 1959 Temmuz, s. 415-456.
- Boz, Erdoğan, (hzl.), Yusuf Hakîkî Baba Dîvânı, T.C. Aksaray Valiliği, Ankara, 2009.
- Boz, Erdoğan, “Yûsuf-ı Hakîkî”, DİA, Ankara 2013, c. 44, s. 10-11.
- Cankurt, Hasan, Seyyid Hasan Rızâî el-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-Saâde Adlı Manzum Kasîde-i Bürde Şerhi, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa, 2013.
- Ceyhan, Âdem, Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara 2006.
- Cunbur, Müjgân, “Çelebi Halife Cemâl-i Halvetî Hayatı ve Eserleri”, Aksaray ve Cemaleddin-i Aksarayî Sempozyumu, 22-23-24 Ekim 1993, İstanbul 1994, s. 79-89.
- Cunbur, Müjgân, “Hamidüddin-i Aksarayi”, Aksaray’da Yunus Emre ve Somuncu Baba, Aksaray Valiliği Kültür Yayınları, Aksaray 1995, s. 29-38.
- Çağırıcı, Mustafa, Hasan Rızâyî ve Tezkitetü’s-Sâlikîn ile Mahmûdiye Adlı Eserleri Tahkîk ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.
- Çavuşoğlu, Ali, “Yûsuf-ı Hakîkî’nin Tasavvuf Risâlesi”, Erciyes Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 13, Kayseri 2002, s.125-149.
- Çavuşoğlu, Ali, Yûsuf-ı Hakîkî’nin Tasavvuf Risalesi ve Metaliu’l-İman’ı (İnceleme-metin), Akçağ Yay., Ankara, 2004.
- Çavuşoğlu, Ali, Yûsuf-ı Hakîkî’nin Mahabbet-nâmesi’nin Tenkitli Metni ve İncelenmesi, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2001.
- Çavuşoğlu, Ali, Yusuf Hakîkî Baba, Mehabet-nâme, Aksaray Belediyesi, Ankara 2009.
- Erdal, Zekai, “Beramuniye (Taciye) Medresesi”, Kırk Bir Kere Aksaray, C. 1, S. 1, Aksaray 2012.
- Evliya Çelebi, Seyahatnâme, (hz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı), Yapı Kültür Sanat Yayıncılık, C. 3, İstanbul 1999.
- Derdiyok, İ. Çetin, Cemâlî, Hayatı, Eserleri ve Dîvânı, Sources of Oriental Languages and Literatures 23, Harvard University, 1994.
- Derdiyok, İ. Çetin, Cemâlî, Miftâhü’l-Ferec, (Tenkitli Metin), Türkoloji Araştırmaları, Adana, 1998.
- Devletşah, Devletşah Tezkiresi, (çev. N. Lugal), 2 Cilt, MEB Basımevi, Ankara, 1963.
- Ergun, Sadeddin Nüzhet, Türk Şairleri, 3 Cilt, İstanbul, 1944.
- Gölpınarlı, Abdülbâkî, Melamilik ve Melamiler, İstanbul, 1931.
- Hoca Sadeddin Efendi, Tacü’t-Tevârih, Sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu, 5 Cilt, Kültür Bakanlığı, İstanbul, 1979.
- Horata, Osman, Cemâlî, Hümâ ve Hümâyûn, (Gülşen-i Uşşâk) İnceleme, Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Ankara, 1990.
- İpekten, Halûk vd., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, KB Yayınları, Ankara 1988.
- Kemikli, Bilal, Oğlanlar Şeyhi İbrahim, Müfîd ü Muhtasar, Kitabevi, İstanbul, 2003.
- Kılıç, Filiz, Aşık Çelebi, Meşâirü’ş-Şuarâ, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2010.
- Konyalı, İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitabeleri ile Niğde Aksaray Tarihi, 2 Cilt, Fatih Yayınevi Matbaası, İstanbul, 1974.
- Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 9. bs., Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
- Kut, Günay, “Cemâlî”, DİA, İstanbul, 1993, C. 7, s. 316-317.
- Küçükdağ, Yusuf, Vezîr-i A‘zam Pîrî Mehmed Paşa, Damla Ofset, Konya, 1994.
- Küçükdağ, Yusuf, II. Bâyezid, Yavuz ve Kanûnî Devirlerinde Cemâlî Ailesi, Aksarâyî Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995.
- Küçükdağ, Yusuf, “Pîrî Mehmed Paşa”, DİA, İstanbul, 2007, C. 34, s. 280-281.
- Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (İnceleme-Metin), (R. Canım). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2000.
- Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, 3 Cilt, İstanbul, 1311.
- Bursalı Mehmed TÂHİR, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmed Remzî Akyürek Miftâhü’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, Bizim Bürü Basımevi, Ankara, 2000.
- Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar), İstanbul, 1998.
- Rızâyî el-Aksarâyî, Seyyid Hasan, Tezkiretü’s-Sâlikîn ve Risâletü’n-Nâdimîn, vr.14b, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, Nr. 41.
- Şahin, Haşim, “Somuncu Baba”, DİA, İstanbul, 2009, C. 37, s. 377-378.
- Şahin, İlhan, “Aksaray”, DİA, İstanbul, 1989, C. 2, s. 291-292.
- Tanci, Muhammed, İbni Batûta Seyahatnâmesi “Tuhfetu’n-Nuzzâr fi Garaibi’l-Emsâr”, Cilt I-II, Sadeleştiren ve Basıya Hazırlayan: Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1983.
- Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî –Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri-, 2 Cilt, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001.
- Turan, Muhittin, “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma’ânî İsimli Manzum Sözlüğü”, Turkish Studies, C. 7/4, 2012, s. 2939-2992.
- Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Komisyon), “İsmâil Ma‘şûkî”, DİA, İstanbul, 2001, c. 23, s.112-114.
- Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf Sûfîler Devlet ve Ulemâ, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2001, s. 390-392.
- Yılmaz, Hasan K., Aziz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı, Erkam Yayınları, İstanbul, 2011.