e-ISSN: 2148-8134
p-ISSN: 2148-5631
Başlangıç: 2014
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı

Araştırma

Muhammed b. Mahmud el-Halvetî ve Şerhu Erbaîne Hadîsen Kutsiyyen Adlı Risâlesi Muhammed b. Mahmud Jamal al-Din al-Halwatî and His Manuscript Titled The annotation of forty hadith qudsy

Harun Reşit Demirel Aksaray Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, Hadis Ana Bilim Dalı 0000-0002-6831-8934

DOI:

10.30523/mutefekkir.375186

Nasıl Atıf Yapılır

Demirel, Harun Reşit . "Muhammed b. Mahmud el-Halvetî ve Şerhu Erbaîne Hadîsen Kutsiyyen Adlı Risâlesi". . Mütefekkir 4/8 (2017), 339-373. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.375186

Zotero Mendeley EN EndNote

Öz

XV. yüzyılda Osmanlı Devleti’inde yaşamış olan Cemâlettin el-Aksarayî’nin (ö. 899/1494) doğum tarihi ve öğrenim hayatına dair bilgiler ne yazık ki yoktur. Ancak verdiği eserlerden onun bilgi ve birikim açısından müktesebâtının geniş olduğu görülmektedir. Zinciriye Medresesi’nde müderrislik yapan el-Aksarayî’nin hadis, tefsir, fıkıh, Arap dili ve tıp ilimlerinde mahir olduğu görülmektedir. Risâle fî hadis “İnnallâhe Teâlâ halaka Âdeme ala sûretihîi”, Faslun fî âdâbi’z-zikr, Risâletu’r-rahîmiyye, Şerhu erbaîne hadisen kutsiyyen ve Kırk Hadis onun önemli eserlerindendir. Biz bu çalışmamızda onun hadis ilmine dair Kırk Hadis adı altında telif etmiş olduğu ve hâlen yazma eser olarak kütüphanelerimizde yer alan ve tasavvufi bir üslupla şerh ettiği Şerhu erbaîne hadisen kutsiyyen isimli eserinde yer verdiği hadislerin tahricini yapıp eserindeki metodunu inceleyerek onun ilmi kişiliğini ortaya koymaya çalışacağız.

We don’t unfortunately have information about the birth and education of Jamal al-Din Aksarayī who lived in the XV century in the Ottoman State. However, the works shows that he was a very knowledgeable person. Al Aksarayi, who worked as a mudarris in Zinciriyye Madrasah, was capable of hadith, interpretation, jurisprudence, Arabic language and medicine. He has some works as: Risâle fî Hadiths “Innallāha Taālā khalaka âdama alā suretihi”, Risāletu’r-Rahīmiyye, Sharh Forty Hadīths, Forthy Hadīth. Aksarayi’s work titled Forty Hadīth and interpreted by him with a mystical method and currently located as a manuscript in libraries will be studied in this article. And we will try to demonstrate his scientific personality by showing the sources of hadiths which he used and examining his method.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed b. Mahmud el-Aksarayî, Hadis, Kırk Hadis, Kudsî Hadis, Şerh
Muhammed b. Mahmud Camal al-dīn al-Aksarayī, Hadith, Forthy Hadith, Divine Hadith, Annotation

Referanslar

  • Abdullah b. Ahmed, es-Sünne, thk. Muhammed Saîd Salim el-Kahtânî, Dâru İbni’l-Kayyim, I. Baskı, Dammam 1406.
  • Abdurrahman Câmiî, Nefahâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds, çev. ve şrh. Lâmiî Çelebi, İstanbul 1980.
  • Aclûnî, Keşfu’l-hafâ ve mezîli’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdis alâ elsineti’n-nâs, Müessesetü’r-risâle, Kahire 1351.
  • Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî, Müsned, thk. Şuayb Arnavud - Adil Mürşid vd, Kontrol: Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Müssesetü’r-risâle, I. Baskı, 2001.
  • Ahmed Rıfat Efendi (Yaglıkçızâde), Lügât-ı tarihiyye ve coğrafiyye, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul 1299.
  • Aksarayî, Şerhu erbaîn, Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi Bölümü nu: 314.
  • Aliyu’l-Kârî, Ali b. Muhammed, el-Esrâru’l-merfua fi’l-ahbari’l-mevdûa, (Muhammed Sabbâğ), Daru’l-emane, Beyrut ty.
  • Ali el-Kârî, Mirkâtul-mefâtih şerhu mişkâtu’l-mesâbîh, Daru’l-fikr, I. Baskı, Beyrut 2002.
  • Ali el-Kârî, el-Masnu’ fi ma‘rifet’i-hadis el-mevdû’, thk. Abdulfettah Ebû Guddde, Mektebetü’l-matbuati’l-İslâmiyye, Beyrut 1398.
  • Ali el-Kârî, Şerhu’ş-şifâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1421.
  • Âlûsî, Şihâbuddin Mahmud b. Abdillah el-Hüseynî, Rûhu’l-meâni fi tefsiri Kur’âni’l-azîm ve seb’i’l-mesânî, thk. Ali Abdülbârî Atiyye, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1415.
  • Ateş, Süleyman, İşari Tefsir Okulu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara 1974.
  • Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, ‘Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru ihyai turâsi’l-Arabî, Beyrut ty.
  • Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ud b. Muhammed b. el-Ferrâ, Şerhu’s-sünne, thk. Şuayb Arnavud - Muhammed Zuheyr Şaviş, Mektebetü’l-İslâmî, III. Baskı. Dımeşk-Beyrut 1983/1403.
  • Bağdatlı İsmail Paşa, İzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl alâ keşfi’z-zunûn an esâmii’l-kütüb ve’l-funûn, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1971.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Hüsrevverdî el-Horasanî Ebû Bekr, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Mektebetü dârü’l-bâz, III. Baskı, Beyrut 2003/1424.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Hüsrevverdî el-Horasanî Ebû Bekr, el-Esmâ ve’s-sıfât, thk. Abdullah b. Muhammed el-Haşidî, Matbaatü’s-Saade, I. Baskı, Cidde 1993/1413.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Hüsrevverdî el-Horasanî Ebû Bekr, el-Kadâ ve’l-kader, thk. Muhammed b. Abdillah Âl-i Âmir, Mektebetü’r-Rüşd, I. Baskı, Riyad 2000/1421.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Hüsrevverdî el-Horasanî Ebû Bekr, Şuabu’l-iman, thk. Abdu’l-Ali Abdulhamid Hamid, Mektebetü’r-Rüşd, I. Baskı, Riyad 2003/1423.
  • Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr, Müsned, thk. Adil b. Sa’d, Mektebetu’l-ulûm ve’l-hikem, I. Baskı. Medine 1988.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtu’l müfessirin, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1974.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail el-Cu’fi, el-Edebu’l-müfred, thk. Semir b. Emin Zührî, Mektebetu’l-Meârif, I. Baskı, Riyad 1998/1419.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail el-Cu’fi, el-Câmiu’s-sahîh, thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necat, 1422.
  • Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matba-i Âmire, İstanbul 1333.
  • Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî, el-İlelu’l-vâride fi ehâdisi’n-nebeviyye, thk. Zemînullah es-Silefi, Dâru Tayyibe, I. Baskı, Riyad 1424/2003.
  • Deylemî, Şiruveyh b. Şehredar b. Şiruveyh b. Fenahüsrev, el-Firdevs bi me’suri’l-hitâb, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1986/1406.
  • Ebû Davud, ez-Zühd, thk. Ebû Temim Yâsir b. İbrahim b. Muhammed, Dâru’l-mişkat, I. Baskı, Halvân 1993/1414.
  • Ebû Davud, Süleyman b. el-Eşâs, Sünen, thk. Muhammed Muhyiddin Abdilhamid, Dâru’l-fikr, Beyrut ty.
  • Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atiyye, Kût’u’l-kulûb fi muâmeleti’l-mahbûb ve vasfi tariki’l-merîd ila makâmi’t-tevhîd, thk. Âsım İbrahim el-Keyâlî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut 2005/1426.
  • Ebû Ya’la, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ b. Yahya b. Îsâ b. Hilâl et-Temimî el-Mevsılî, Müsnedü Ebi Ya’lâ, thk. Hüseyin Selim Esed, Dâru’l-Memun, I. Baskı, Dımeşk, 1984/1404.
  • Ebu’s-Suûd, el-İmadî Muhammed b. Muhammed b. Mustafa, İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitabi’l-kerîm, Beyrut ty.
  • Elbanî, Ebû Abdirrahman Muhammed Nâsıruddin, Daîfu’l-câmii’s-sağîr ve ziyâdetüh, kontrol. Züheyr Şaviş, Mektebetü’l-İslami, Beyrut 1988.
  • Elbanî, Ebû Abdirrahman Muhammed Nâsıruddin, es-Silsiletu’d-daife ve mevdûa ve eseruha es-seyyie fi’l-ümme, Dâru’l-meârif, I. Baskı, Riyad 1992.
  • Fettânî, Tezkiretu’l-mevdûat, Matbaatu’l-meymeniyye, I. Baskı, Mısır 1343.
  • Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa, XVII/1 (2008): 25-46.
  • Hindî, Alâuddin Ali b. Hısam, Kenzu’l-ummâl, thk. Saffet Saka - Bekri Hayati, Müessesetü’r-risâle, V. Baskı, Beyrut 1981-1401.
  • Humeydî, Müsned, thk. Hasen Selim Esed, I. Baskı, Dımeşk 1996.
  • Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, Hikmet Matbaası, I. Baskı, İstanbul 1927.
  • Irakî, Ebu’l-Fadl Zeynüddîn Abdurrahîm b. el-Hüseyin, el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfîr fî tahrîc mâ fî’l-ihyâ mine’l-ahbâr, Daru İbn Hazm, I. Baskı, Lübnan 2005.
  • İbn Arabî, el-Fütuhâtü’l-mekkiyye, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1994.
  • İbn Arrâk, Nureddin Ali b. Muhammed, Tenzîhu’ş-şerîati’l-merfûati ani’l-ahbâri’ş-şenia el-mevdûa, thk. Abdulvehhâb Abdüllatif - Abdullah Muhammed Sıddık Gumarî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, I. Baskı, Beyrut 1399.
  • İbn Ebî Şeybe, Musannef fi’l-ehâdis ve’l-asâr, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Mektebetü’r-rüşd, Riyad 1409.
  • İbn Hacer, Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, tashih. Muhubiddin el-Hatib, numaralama. Fuad Abdulbâkî; talik. Abdulaziz b. Abdillah b. Bâz, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1379.
  • İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak en-Nisâbûrî, Sahîh, Muhammed Mustafa el-Azamî, Mektebetü’l-İslâmî, II. Baskı, Beyrut 1992.
  • İbn Hıbbân, Muhammed b. Hıbbân el-Bustî, Sahîh, thk. Şuayb el-Arnavud, Müessesetü’r-risâle, I. Baskı, Beyrut, 1988/1408.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyub b. Sa‘d Şemsüddin, Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzîl iyyâke na‘budu ve iyyâke nestaîn, thk. Muhammed Mutasım Billâh, Dâru’l-kitabi’l-Arabi, II. Baskı, Beyrut, 1996/1416.
  • İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Sünen, Muhammed Fuad Abdulbakî, Dâru’l-fikr, Beyrut ty.
  • İbn Manzûr, Muhtasar tarihi dımeşk li İbn asâkir, Dımeşk, thk. Heyet, Dâru’l-fikr, I. Baskı, Dımeşk 1984/1402
  • İbn Teymiyye, Mecmûu’l-fetâvâ, derleyen. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım el-Âsımî ve oğlu, Mecmau’l-Melik Fehd litıbâti’l-mushafi’ş-şerif, Medine-i Münevvere, 1995.
  • İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah b. Ahmed, Hilyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ, Daru’l-kitabi’l-Arabi, Mısır, 1974/1394.
  • İshak b. Râhuye, Müsned, Abdulgafur b. Abdilhak el-Belûşî, Mektebetü’l-îmân, I. Baskı, Medine-i Münevvere 1991/1412.
  • İsmail Hakkı b. Mustafa İstanbulî, Rûhu’l-beyân, Dâru ihyai türâsi’l-Arabî Beyrut, ty.
  • Katip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdillah, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn, neşreden. Şerafettin Yaltkaya - Rıfat Bilge, I. Baskı, İstanbul, 1941-1943.
  • Kehhâle Ömer Rıza, Mu‘cemi’l-müellifîn (Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-arabiyye), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1957.
  • Kettânî, Muhammed b. Ca‘fer, er-Risâletü’l-mustatrafe li beyâni meşhuri kütübi’s-sitteti’l-müşerrefe (Hadis Literatürü), thk. Yusuf Özbek, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
  • Kudâî, Ebû Abdillah Muhammed b. Selâme, Müsnedu’ş-şihâb, Müessetü’r-risâle, II. Baskı, Beyrut 1986.
  • Küçükdağ, Yusuf, II. Bayezid Yavuz ve Kanunî Devirlerinde Cemalî Ailesi, PRS Perek Yayıncılık, İstanbul 1995.
  • Leknevî, Ebü’l-Hasanât Muhammed Abdulhayy el-Hindî, el-Ecvibetu’l-fâdıla li’l-es’ileti’l-aşrati’l-kâmile, Talik: Abdulfettâh Ebû Gudde, II. Baskı, Kahire 1984.
  • Mâlik b. Enes, Muvatta, thk. Fuad Abdülbaki, Dâru ihyâi türâsi’l-Arabî, Beyrut 1985/1406.
  • Ma‘mer b. Raşid, el-Câmi’, thk. Habîbu’r-Rahmân Azamî, el-Mektebü’l-İslamî, II. Baskı, Beyrut 1403.
  • Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî yahut Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye, (The Ottoman Biography), I. Baskı, İstanbul 1971.
  • Muhammed b. Muhammed Derviş Ebû Abdirrahman el-Hût, Esne’l-metâlib fî ehâdisi muhtelifeti’l-merâtib, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Mektebetü’r-Rüşd, I. Baskı, Beyrut 1997/1418.
  • Münâvî, Abdurraûf, et-Tevkıf ala muhimmati’t-teârif, Daru’l-Fikr, I. Baskı, Kahire 1990/1410.
  • Münâvî, et-Teysîr bi-şerhi’l-Câmii’s-sağîr, Mektebetü İmam eş-Şâfiî, III. Baskı, Riyad 1988.
  • Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî, Sahîh, thk. Muhammed Fuad Abdilbakî, Daru ihyâi’t-türâsi’l-Arabi, Beyrut ty.
  • Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb, Sünen, thk. Abdulfettah Ebû Gudde, Mektebetü’l-matbuati’l-İslâmiyye, Haleb, 1986/1406.
  • Öngören Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulema (XVI Yüzyıl), İz Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul 2000.
  • Öz, Mustafa, “Cemaleddin el-Aksarayî”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, VII, 308-309.
  • Razî, Fahruddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. el-Hasen, Mefâtihu’l-gayb, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, III. Baskı, Beyrut 1420.
  • Sa‘lebî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlûf, el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsiri’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ali Muavvid - Adil Ahmed Abdülmevcud, Dâru ihyâ-i türâasi’l-Arabî, I. Baskı, Beyrut 1418
  • Sehâvî, el-Mekâsıdu’l-hasene fi beyâni kesîrin mine’l-ehâdisi’l-müştehire ale’l-elsine, thk. Muhammed Osman el-Hıst, Dâru’l-kütübi’l-Arabiyye, I. Baskı, Beyrut 1985
  • Suyûtî, el-Fethu’l-kebîr fî dammi’z-ziyâde ile cezmi’s-sağîr, thk. Yusuf Nebhanî, Dâru’l-fikr, I. Baskı, Beyrut 2003/1423.
  • Suyûtî, el-Leâli’l-masnûa fi’l-ehâdis’l-mevdûa, thk. Ebû Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyda, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1996/1417.
  • Sülemî, Ebû Abdirrahman, Tabakâtu’s-sûfiyye, Mustafa Abdulkadir Atâ, I. Baskı, Beyrut, 1998/1419.
  • Şahin, İlhan, “Aksaray”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1989, II, 291-292.
  • Şaşî, Ebû Saîd el-Heysem b. Kuleyb b. Sureyc b. Ma’kıl, Müsned, thk. Mahfuzurrahman Zeynullah, Mektebetü’l-ulûm, I. Baskı, Medine-i Münevvere 1410.
  • Şevkânî, el-Fevâidu’l-mecmûa, Mabaatu es-Sünnetu’l-Muhammediyye, I. Baskı, Kahire, 1960.
  • Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, thk. Hamdî b. Abdilmecid es-Silefî, Mektebetü’l-Ulum, II. Baskı, Kahire ty.
  • Taberânî, el-Mu‘cemu’l-evsat, thk. Tarık b. Ivadillah - Abdulmuhsin b. İbrahim, Daru’l-Harameyn, Kahir ty.
  • Taberî, Süleyman b. Ahmed, ed-Duâ, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1413.
  • Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî el-Mısrî, Şerhu müşkilu’l-asâr, thk. Şuayb Arnavud, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1415.
  • Taşköprüzade Ebü’l-Hayr İsâmuddin Ahmed Efendi, eş-Şekâikun-numâniye fi ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye, thk. Ahmet Sübhi Furat, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, I. Baskı, İstanbul 1985.
  • Tayşi, Mehmed Serhan, “Cemâl-î Halvetî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, VII, 302-303.
  • Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünen, thk. İbrahim Atve, Matbaatu el-Bâb el-Halebî, I. Baskı, Mısır 1975/1395.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, I. Baskı, Ankara yy.
  • Yusuf b. Yakub, Menâkıbı şerif ve tarikatnâme-i piran ve meşâyihi tarikat-ı aliye-i halvetiyye, İstanbul 1290.
  • Zirikli, Hayreddin, el-A‘lâm: Kâmûsu terâcimi li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ, Kahire 1976.
  • Zurkânî, Muhammed b. Abdulbaki, Şerhu’z-Zurkânî ale’l-Muvatta, Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, I. Baskı, Kahire 2003/1424.

Lisans