Osmanlı Dönemi Müfessirlerinden Mehmed Şükrullah Gelenbevî ve Tefsirciliği From Ottoman Mufassirs Mehmed Şükrullah Gelenbevî and His Tafseer Methodology
Öz
Vahyin nazil olduğu dönemden günümüze kadar, Kur’ân’ın anlaşılması yönünde şifahi ve kitabi olmak üzere birçok çalışma yapılmış, tefsir sahasında çok ciddi ilmî miras bırakılmıştır. Osmanlı dönemi tefsir örnekleri de bu mirasın günümüze kadar uzanan son halkasıdır. Tarihin tozlu raflarında kalıp, gün ışığına çıkmayı bekleyen bu mirasın daha yakından incelenmesi, Kur’ân-ı Ke-rim’in değer ve içerik olarak gelecek nesillere aktarılması açısından anlamlı olsa gerektir. Çalışma XIX. YY. Osmanlı İlim ve kültürünü ele alan ve özellikle Osmanlı toplumu eğitim kurumlarında Tefsirin değerlendirildiği birinci bölüm, Mehmed Şükrullah’ın hayatını ele alan ikinci bölüm ve yazarın tefsirciliğinin incelendiği üç bölümden oluşmaktadır. Tanıtımını yaptığımız Âsâr-ı Nûr adlı tek ciltlik bu eser Osmanlı son dönem tefsir örneği olarak kaleme alınmıştır. Çalışma karakteristik açıdan Osmanlı ilim geleneğini yansıtmaktadır. Kendinden sonrası ilim anlayışına referans teşkil etme niteliğinde bir örnektir. Eser, klasik tefsirlerde müşahede edilen tafsilatların bulunmadığı, daha çok toplumu irşada yönelik ‘Meâl-Tefsîr’ tarzının örneklerindendir. Çalışmada Âsâr-ı Nûr ve rivayet ve dirayet açısından tefsir metodu hakkında genel hatlarıyla bilgiler verilmiştir. Eserin tefsir yönü, tarihi, tasnif ve sunum biçiminin kendine özgü yönlerinin tespiti, makalenin temel amacını teşkil etmektedir.
Up to date from the period when the revelation was revealed, many books have been written in understanding the Qur'an. Very serious scientific heritage was left in the field of interpretation. Ottoman period Qur’an interpretations are the last link in the chain coming up to date. Examining this heritage which waits on the shelves of the history in detail will be very meaningful in transferring Qur’an with its values and content to the future generations. First chapter of the study deals with the Ottoman scientific and cultural life and evaluates the Interpretation/Tafseer in the Ottoman Education Institutions. The second chapter includes the life of Mehmed Şükrullah and the third chapter tackles his role as an interpreter. This one-volume work called Âsâr-ı Nûr, which we hereby introduce, is one of the examples of recent interpretations. This work reflects the classical scientific tradition of the Ottoman era. It is an example which will be a reference for its successor works. It is also an example of “Meâl-Tafseer”, which doesn’t include details seen in the classical interpretations and aims at teaching the public. This article has given general information about Âsâr-ı Nûr and its method of the commentary in terms of the riwayah and dirayah. Interpretation aspect of the work, unique features of the book’s authorship and its presentation constitute the main objective of the study.
Anahtar Kelimeler:
Kur’ân, Tefsir, Hadis, Kelam, Ayet
The Qur’an, Tafsir (Exegesis), Hadith, Islamic Thelogy, Ayath
Referanslar
- Abay, Muhammed, Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir İle İlgili Eserler Bibliyografyası, Divan, 1991/1.
- Arpaguş, Safi, Mesnevî-i Şerif Şerhi, Tasavvuf, Ankara, 2005.
- Aydar, Hidayet, Osmanlı Tefsir Kültürü Açısından Mühim Bir Eser; Bursa Ulucami 435 Numaralı Tefsir Nüshası, Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer, 2012.
- Aydemir, Abdullah, Ebusuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, D.İ.B., Ankara,1968.
- Bingöl, Abdülkuddûs, Gelenbevî İsmâil, Ankara,1988.
- Cündioğlu, Dücane, “Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: „Osmanlı Tefsir Mirası‟-Bir Histografik Eleştirel Denemesi-”, İslâmiyat, 1999, cilt II, sayı 4 (Osmanlı Özel Sayısı).
- Dâire-i Meşihat-ı İslamiyye Sicil kayıtları, Meşihat Arşivi, MŞH. SAİD, 8. 19. 1.
- Demirtaş, Zülfü, ‘Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, Elazığ 2007.
- El-Beyûmi, Seyyid Mursî İbrahim, Menâhicu’t-Tefsir Beyne’l-Kadîm ve’l-Hadîs, Kahire, ts.
- Ebu’l-Fidâ, İsmail Hakkı, Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.,
- Ergün, Mustafa, Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları, A.K.Ü. Anadolu Dil-Tarih Ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Afyon 1996.
- Güleç, İsmail, Dağılmış İncileri Toplamaya‟ Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı, Turkish Studies, International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish orTurkic Volume 4/6 Fall 2009.
- Günay, Mehmet, Gelenbevî İsmail Efendinin Hayatı ve Eserleri, Kırkağaç Araştırmaları Sempozyumu Bildirisi, 13-14 Eylül 2012.
- Hür, Mahmud Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul: İnsan Yay., 2004, s. 63; 747-758;
- Karadaş, Cağfer, İmam Mâtüridî’nin Etki Alanı ve Muhyiddîn ibn Arabî,28-30 Nisan 2014 tarihinde Eskişehir’de düzenlenen ‘Uluslararası İmam Maturidî Sempozyumu Bildiri.
- Kaya, Murat, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar (1839-1908) Matbu Türkçe Kuran-ı Kerim Tercüme ve Tefsirleri, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, 2001.
- Kaya, Murat, XIX ve XX. Asırda Osmanlı’da Mutasavvıf Müfessirler, Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 2012, sayı: 29.
- Kılıç, Remzi, Osmanlı Devletinde Medreseler, http://www.frmtr.com/tarih-ve-inkilap-tarihi/685184-osmanli-devleti-nde-medreseler.html.
- Konuk, A. Avni, Mesnevi Şerhi, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi no. 4740, 1. Defter.
- Mehmed, Şükrullah, Âsâr-ı Nûr, Dersi Saadet, 1329.
- Mehmed, Şükri b. Ahmed Atâ, Tuhfetü’l-Fevâid alâ Cevâhiri’l-Akâid, İstanbul 1328.
- Mehmed, Şükri b. Ahmed Atâ, İbn Ahmed Atâ (Damâd-ı Gelenbevî), Müntehebât-ı Mesnevî, İstanbul, Şems Matbaası, 1328.
- Özervarlı, M. Sait, el-Emâlî, TDVİA, cilt: 11.
- Öztürk, Mustafa, Osmanlı Tefsir Kültürüne, Panoramik Bir Bakış, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (13. yy-18. yy), İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2-6 Ağustos 2010.
- İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 1956.
- İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul, 1997.
- Şanal, Mustafa, Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme Ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 14 Yıl: 2003/1.
- Türk İnkılap Enstitüsü Arşivi, 8 nolu Kataloğu, sıra no: 121, Belge no: 9, Tarih: 12/05/1326.
- Zengin, Zeki Salih, Tanzimat Dönemi Osmanlı Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi (1839-1876), İstanbul 2004.
- Ez-Zerkeşî, Bedruddin, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, ts.